सध्याच्या काळामध्ये तरुण पत्रकार लढायला तयार आहेत, ही माझ्या दृष्टीने अत्यंत आशादायक गोष्ट आहे. मला फक्त ह्यात नागरिकांचं ‘कॉन्ट्रीब्युशन’ फारसं दिसत नाही : निखिल वागळे

‘पर्यायी मीडिया’चं काम ‘मेनस्ट्रीम’च्या तुलनेमध्ये कमी पोहोचणारं असलं तरी खूप महत्त्वाचं आहे. आणीबाणीमध्ये ‘साधना’सारख्या छोट्या साप्ताहिकाने जे काम केलं, तेच इतिहासात नोंदलं गेलं. तेच नेमकं ह्यांच्या बाबतीत होणार आहे. जेव्हा सत्ताधाऱ्यांना ‘तू नागडा आहेस’ असं सांगायला समाजातलं कोणीही तयार नव्हतं, तेव्हा या किंवा कमी रिसोर्सेस असलेल्या लोकांनी हे काम केलं. माझ्या मते हे खूप ऐतिहासिक काम आहे...

‘मेनस्ट्रीम मीडिया’मध्ये काम करायची इच्छा झाली नाही. कारण २०१४पासूनची मीडियाची अधोगती मी खूप जवळून बघत आलोय : पार्थ मीना निखिल

मी प्रेस क्लबला प्रोटेस्ट करायला गेलो होतो. तिकडे अनेक पत्रकार भेटले. गप्पागप्पांमध्ये गंमत म्हणून २०२४नंतर काय करायचा विचार आहे, यावर ते बोलत होते. नितीन सेठी म्हणून दिल्लीचा पत्रकार आहे. तो म्हणाला, ‘२४ के बाद साबुन बेचेंगे’. दुसरं कोणीतरी म्हटलं, ‘मला कायदा कळतो. मी लॉ शिकेन.’ असा ‘डार्क ह्युमर’ सगळ्यांमध्ये जाणवला. याचं भवितव्य काय, हे मला माहीत नाही...

गांधीजींची सचोटी, आंबेडकरांची प्रामाणिकता आणि भगतसिंगांची निर्भीडता यांना एकत्र करून ‘आजच्या पत्रकारिते’चा चेहरा बनेल!

आम्ही गांधी-आंबेडकर-भगतसिंगांची पत्रकारिता पुनरुज्जीवित करू पाहात आहोत. तेव्हा तिला जनतेशी थेट जोडल्याशिवाय हे शक्य होणार नाही. कारण येणाऱ्या काळात स्वतंत्र पत्रकारितेची स्थिती आणखीच कठीण होणार आहे. आणि हे कठीण आव्हान फक्त पत्रकारितेसाठीच नव्हे, तर एकूण लोकशाहीसाठी आहे. लोकशाही मजबूत करायला आणि पुढे न्यायला, खऱ्या बातम्या लोकांपर्यंत पोहोचवणे अत्यंत आवश्यक आहे...

अमेरिकेतल्या अब्जाधीश उद्योगपतींची वर्तमानपत्रेही घसरगुंडीवरून गडगडतच चालली आहेत…

गेल्या दशकभरात जगभरात वृत्तपत्र-व्यवसायाला लागलेली उतरती कळा ही एव्हाना सर्वविदित झालेली बाब आहे. प्रथम टीव्ही, मग इंटरनेट, नंतर समाजमाध्यमे आणि आता ‘एआय’ या सगळ्यांचा एकत्रित परिणाम वर्तमानपत्रांच्या खपावर आणि गुणवत्तेवर होताना दिसतो आहे. २०२२ सालात अमेरिकेत छापील व डिजिटल वर्तमानपत्रांचा खप दोन कोटी दहा लाख प्रति दिवस होता. ही आकडेवारी २०२१च्या तुलनेत ८-१० टक्क्यांनी कमी झाली आहे...

वागळेंसारख्या ज्येष्ठ पत्रकारावर झालेल्या हिंसक हल्ल्याची बातमी, ‘लोकमान्य लोकशक्ती’ असलेलं ‘लोकसत्ता’सारखं प्रतिष्ठित-नामांकित वर्तमानपत्र इतकं ‘सामान्यीकरण’ करून देत असेल तर…

‘लोकसत्ता’ची ही बातमी वाचून अनेक प्रश्न पडतात. या हल्ल्याचे अनेक व्हिडिओ सोशल मीडियावर ‘व्हायरल’ झाले आहेत. ते नुसते पाहताना आपलासुद्धा थरकाप उडतो. हा हल्ला केवळ निखिल वागळे यांनाच ‘टार्गेट’ करून केला गेला, हेही त्या व्हिडिओमधून सरळ सरळ दिसतं. हल्लेखोर केवळ वागळे यांनाच ‘टार्गेट’ करताना दिसतात. तरीही ‘लोकसत्ता’च्या बातमीचं शीर्षक आहे – ‘पुण्यात पुरोगामी कार्यकर्त्यांवर भाजपचा हल्ला’...

अजून आठ वर्षांनी मराठी पत्रकारितेची द्विजन्मशताब्दी साजरी होईल, तोवर मराठी वर्तमानपत्रं नक्की असतील, पण ती काय अवस्थेत असतील?

आपलं इतिहासप्रेम जबर असल्यामुळे आपण वर्तमानाच्या टळटळीत सूर्याचा सामना करण्याऐवजी इतिहासाच्या निद्रिस्त सावलीलाच चिकटून राहणं पसंत करतो. ‘अब तेरा क्या होगा कालिया’ असं म्हणत आपण इतरांकडे पाहतो, पण ‘अब मेरा क्या होगा?’ हा प्रश्न आपल्याला त्रस्त करत नाही फारसा… आपल्या प्रसारमाध्यमांचा आणि आपला, दोन्हींचाही हाच तर ‘जुमला’ आहे...

प्रश्न असा निर्माण होतो की, ‘असे पत्रकार घोषित बहिष्कार टाकण्यालायकच आहेत’, असे कोणी म्हणाले, तर त्याला काय उत्तर देणार?

‘इंडिया’ आघाडीने १४ पत्रकारांवर ‘अघोषित बहिष्कार’ टाकलेला आहे. असे करणे लोकशाही राज्यपद्धतीत किती समर्थनीय आहे, हा सखोल तत्त्वचर्चेचा मुद्दा निश्चितच होऊ शकतो. मात्र राजकारणात व समाजकारणात जेव्हा टोकाचे ध्रुवीकरण आकार घेते, तेव्हा ‘बहिष्कार’ हे सनदशीर मार्गाने चालवावयाचे सर्वांत मोठे शस्त्र असते. असे शस्त्र चालवण्यामुळे दोन्ही बाजूंचे नुकसान होणे अटळ असते. शस्त्र चालवणाऱ्यांनी त्याची किंमत चुकवायची असते...

माझीही रशियन ‘जी-२०’!

विमानातली पत्रकार परिषद सुरू होण्याची सूचना मिळाल्यावर काहीच वेळात मनमोहनसिंग त्यांच्या कार्यालयातून बाहेर आले आणि चक्क प्रत्येक पत्रकाराच्या आसनापाशी जाऊन त्यांनी प्रत्येकाशी हस्तांदोलन केलं, प्रत्येकाशी किमान दोन वाक्यं ते बोलले... इतक्या मोठ्या पदावरील व्यक्ती विनयानं बहरलेला डेरेदार वृक्ष कसा असतो, याचा तो प्रसन्नदायी अनुभव होता...

मध्यमवर्ग कोण्याही देशाचे बौद्धिक, कलात्मक, वैज्ञानिक वा क्रीडाविषयक नेतृत्व करत असतो, त्याने स्वयंप्रज्ञ होणे थांबवले आहे. तो अंधभक्त व प्रचारक बनला आहे

मध्यमवर्ग नेतृत्वस्थान त्यागून पाठिराखा, अनुयायी बनू लागला आहे. ज्या माध्यमांमध्ये या मध्यमवर्गाची शंभर टक्के उपस्थिती असे, त्यातून तो गायब झालेला आहे. वैचारिक द्वंद्व तो आता टाळतो. वस्तुस्थिती त्याला भिववते. प्रतिवाद आणि दुसरी बाजू त्याची हवा काढते. खुशमस्करी, चापलुसी, स्तुती हे मध्यमवर्गाचे गुण बनले आहेत. पुनरुज्जीवन चाहणाऱ्या हिंदुत्ववादी सामाजिक-राजकीय विचारांचा मध्यमवर्ग आता ‘नवभारता’चा नेता झालेला आहे...

भाजपच्या दडपशाहीची पुन्हा एकदा जागतिक दखल! आता ‘इंडेक्स ऑन सेन्सॉरशिप’ने काढली लाज!!

कोणी निमूट नाही भारतातल्या पत्रकारांसारखे. अगदी ताजे उदाहरण घ्या. जगभरच्या वृत्तपत्र स्वातंत्र्याच्या अन् अभिव्यक्ती अधिकाराच्या मुस्कटदाबीचा नियमित आढावा घेणाऱ्या एका प्रतिष्ठित व जगन्मान्य नियतकालिकाने ताजा अंकच भारतातल्या ‘मोदीशाही’ने चिरडलेल्या माध्यमस्वातंत्र्यावर प्रसिद्ध केला आहे. ‘इंडेक्स ऑन सेन्सॉरशिप’ असे नाव धारण करणारे हे नियतकालिक सुमारे ५० वर्षांपासून प्रकाशित होत आहे...

या पुढील काळात मासिक स्वरूपाने आपल्यात ‘मुक्त-संवाद’ घडत राहणार आहे…

गेली दोन वर्षे अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतही ‘मुक्त संवाद’चा अंक पाक्षिक स्वरूपाने प्रकाशित होत राहिला. वृत्तपत्रीय मर्यादा ओलांडून शोध-संशोधनपर विचारप्रवर्तक लेखनाला झुकते माप देणारा हा पर्यायी (alternative) पत्रकारितेचा प्रयोग एव्हाना बऱ्यापैकी रुजलादेखील आहे. त्या रुजण्यातून यथावकाश स्वतःचा स्वतः तोल सांभाळत आपले स्वतंत्र असे अस्तित्व राखावे, या उद्देशाने नव्या वर्षाची सुरुवात करत आहोत...

या टीव्ही वाहिन्यांच्या ‘पडद्यावरती’ चाललंय काय? त्यांच्या ‘पडद्याखाली’ चाललंय काय? अगदीच सराईतासारखे काही सेकंदांचे नाट्याविष्कार घडत आहेत...

माध्यमे जर लोकशाही राज्यव्यवस्थेत एवढा थेट हस्तक्षेप करू धजतील, तर उद्याचे पक्ष, त्यांचे विचार आणि देशाचे नेते यांची जडणघडण आणि लालनपालन तीच करत राहतील. म्हणजे माध्यमांचे मालक, त्यांचे संपादकीय हस्तक आणि व्यापार-उद्योग यांमधले मित्र, यांचेच अप्रत्यक्ष राज्य देशावर चालणार असे झाले. तुम्ही विचारपूर्वक मतदान करा की करू नका, राज्यकर्ते तुमचे प्रतिनिधी न बनता या माध्यमिक राज्यसंस्थेची खेळणी बनून जातील ...

माझ्या खिश्यातला राजीनामा अर्थात सत्तेच्या सावलीत पत्रकारिता वाढू शकत नाही!

आज एनडीटीव्हीवर जी वेळ आली, तीच २०१४ साली ‘नेटवर्क 18’वर आली होती. आता उद्योगपती अदानी आहेत, तर तेव्हा उद्योगपती अंबानी होते. मोदी पंतप्रधान होताच राजदीप सरदेसाई, सागरिका घोष, निखिल वागळे आणि इतर वरिष्ठ संपादकांना राजीनामे द्यावे लागले होते. तेव्हा नेमकं काय घडलं होतं? ‘आयबीएन-लोकमत’चे संस्थापक संपादक निखिल वागळे यांचा हा सडेतोड लेख…...

‘नमस्कार, मैं रवीश कुमार’, एव्हाना तुम्हाला अंदाज आलाच असेल की, मी काय सांगणार आहे…

रवीश कुमार यांचं हे जवळपास अर्ध्या तासाचं मनोगत आहे. त्याचा सर्वाधिक भाग त्यांनी खर्च केलाय तो त्यांच्या प्रेक्षक-चाहत्यांसाठी. त्यांचे आभार मानण्यासाठी, त्यांच्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी. आपल्या वाट्याला आलेली खेळी\सामना समरसून खेळलेल्या एका साहसी पत्रकाराचं हे मनोगत, एका श्रेष्ठ पत्रकाराचं ‘निरोपाचं स्वगत’ कसं असावं, याचा नमुना म्हणूनही आदर्श ठरावं...

‘वृत्तपत्र’ हे लोकशिक्षणाचे व समाजाच्या हितासाठी झगडण्याचे साधन म्हणून ज्यांना पत्करावयाचे असेल, त्यांनी ‘व्रत’ पाळले पाहिजे…

वृत्तपत्राचा संपादक होऊ इच्छिणाऱ्यात चार गुण हवेत. पहिला, त्याच्याजवळ समाजाच्या सुखदुःखाची नेहमी कदर हवी. दुसरा, वाचन भरपूर पाहिजे. वाचन हे ज्ञानाचे साधन, ते सतत जागते ठेवणारा खरा व बहुश्रुत संपादक होऊ शकेल. तिसरा, या व्यवसायात अत्यंत कष्ट करण्याची तयारी हवी. चौथा, इंग्रजी चांगले यावयास हवे. त्याचे नित्य वाचन ठेवून संपादकाने जगाशी संबंध राखला पाहिजे. हे चार गुण संपादकाच्या यशाची मी चतुःसूत्री समजतो...

पंतप्रधान मोदी ‘जगातील सर्वाधिक लोकप्रिय नेते’ आहेत हे नक्की, परंतु त्यासंदर्भातल्या बातम्या देताना एक प्रचंड मोठे ‘अर्धसत्य’ लोकांच्या माथी मारण्यात आले आहे...

पंतप्रधान मोदी हे भारतात लोकप्रिय आहेत आणि अन्य नेते त्यांच्या देशात जेवढे लोकप्रिय आहेत, त्याहून मोदी भारतात अधिक लोकप्रिय आहेत, याबाबत कोणाचेही दुमत असायचे कारण नाही. मुद्दा एवढाच आहे की, ते जगात सर्वांत लोकप्रिय आहेत, असा या सर्वेक्षणाचा निष्कर्ष असू शकत नाही. आणि म्हणूनच मोदींच्या लोकप्रियतेबाबत देण्यात आलेल्या या बातम्या ‘फेक न्यूज’ याच सदरात मोडणाऱ्या आहेत...

माध्यमांच्या विश्वासार्हतेची पातळी धोक्याच्या रेषेपर्यंत...

प्रश्न विचारण्याची पत्रकारांची सवयच जणू काही बासनात गुंडाळली गेली आहे, हे पुन्हा एकदा समोर आलं. खरं सांगायचं तर, सर्वच माध्यमांची बहुतांश पत्रकारिता प्रतिक्रियावादी झाली आहे. अनौपचारिक गप्पा मारताना मध्यंतरी महाराष्ट्रातल्या एका लोकप्रिय दिग्गज नेत्याला विचारलं की, ‘तुम्ही पत्रकारांच्या प्रश्नांना उत्तरं का देत नाही?’ तर ते ताडकन उत्तरले, ‘प्रश्न विचारणारी पत्रकारिता आता अस्ताला गेली आहे...

या पाच वर्षांची येत्या काळात पंचवीस वर्षं करण्याचं बळ ‘महाराष्ट्र फाउंडेशन’च्या या पुरस्कारानं दिलं, पण….

गेल्या पाच वर्षांत ‘अक्षरनामा’ला मिळणारा हा तसा तिसरा पुरस्कार आहे. पुरस्कारामुळे काम करायला बळ मिळतं आणि आपण जे काम करतोय ते अधिक चांगल्या प्रकारे करण्याचा दिलासा मिळतो. पण वाचकांच्या आर्थिक सहकार्याच्या जोरावरच समांतर पत्रकारिता तग धरू शकते. आम्ही तुम्हा वाचकांपर्यंत पोहचलो आहोत. आता तुम्ही आमच्या पाठीशी उभं राहण्याची नितांत निकडीची गरज आहे...

वैद्यकीय पेशासाठी बहुभाषा-तज्ज्ञ निर्माण करणे, ही काळाची गरज आहे. स्वास्थ्यासाठी संवाद आवश्यक आहे आणि संवादासाठी भाषाकौशल्य हवेच

वैद्यकीय पेशासाठी चांगली संवादभाषा लागते. ती भाषा अबोल होती, न कळणारी होती, ती भाषा समजून घ्यायची होती, उलगडून पाहायची, वापरून, ताडून पाहायची होती, सतत सुधारण्याची तयारी ठेवण्याची होती, वापरण्यासाठी प्रवृत्त करण्याची आणि सतत शिकण्याची होती. पशुवैद्यक पेशातले डॉक्टर आणि मानवी रुग्णांची संवाद भाषा न कळणारे माणसांचे डॉक्टर यांची परिस्थिती सारखीच असते ...

भारतीय पत्रकारांनी कृपया असे काही करू नये; त्रास होईल, तुरुंगात जाल…

मरीनाने आपले हे बंड करण्यापूर्वी आपला एक व्हिडिओ संदेश चित्रित केलाय. त्यात ती सांगतेय की, ‘मी इतकी वर्षे क्रेमलिनचा प्रचारच करतीय. त्याची मला लाज वाटते. युक्रेनमध्ये जे घडतेय तो एक गुन्हा होय. त्याला एकच माणूस जबाबदार आहे. तो म्हणजे व्लादिमीर पुतीन. माझे वडील युक्रेनियन असून, आई रशियन आहे. ते काही एकमेकांचे शत्रू नाहीत. हे सारे थांबू शकते. त्यासाठी रशियन नागरिकांनी निषेध केला पाहिजे...’...

युक्रेनने २०१४ साली मोदींच्या हत्येचा प्रयत्न केला होता, ही तद्दन ‘फेक न्यूज’ आहे!

त्या दिवशी त्या भागातून मोदीजींचे विमान गेले हे खरे. पण ते पाडण्याचा डाव होता असे नाही. तसा कट असता, तर ते दहशतवादी क्षेपणास्त्र घेऊन मोदींच्या विमानाच्या मार्गापासून २०० किमी अंतरावर बसले नसते. आणि एक तास आधीच त्यांनी दुसरे विमान पाडले नसते. मोदींच्या विमानाला उशीर झाला म्हणून चुकून दुसरेच विमान पाडले, असे करायला ते दहशतवादी म्हणजे महामार्गावर दरोडे घालणारे भुरटे वाटमारे वाटले की काय?...

आता दुसरा कमाल खान होणार नाही. कारण ज्या प्रक्रियांमधून गेल्यानंतर कमाल खान होता यायचं, त्या प्रक्रियांची पुनरावृत्ती करण्याची नैतिक ताकद या देशानं गमावली आहे

आता या देशाच्या मातीत असे कमकुवत लोक आहेत, ज्यांच्या पाठीच्या कण्यात दम नाही. त्यामुळे ते आपापल्या संस्थांमध्ये कमाल खान तयार करू शकत नाहीत. अन्यथा ज्या कमाल खानच्या भाषेबाबत इतर वृत्तवाहिन्यांवर प्रशंसा केली गेलीय, त्या वृत्तवाहिन्यांमध्ये एखादा कमाल खान नक्की असला असता. कमाल खान एनडीटीव्हीचे चंद्र होते. त्यांच्या बोलण्यात ताऱ्यांचा चमचमाट होता, चांदण्यांची शांतता होती...

कमाल खान यांच्या अशा प्रकारे जाण्यानं मी हतबुद्ध झालो आहे. केवळ मीच नाही, तर त्यांना ओळखणारे लाखो-कोट्यवधी टीव्ही प्रेक्षकही!

हे विष प्राशन करण्याचा शाप असलेल्या भारतीय समाजासाठी कापणाऱ्या हातांनी मधाच्या थेंबासाठी झटणाऱ्या भारतीय पत्रकारितेचंही नुकसान आहे. कमाल खान यांचं असं अचानक जाणं, हे व्हेंटिलेटरच्या टेबलावर बेशुद्ध पडलेल्या उत्तर प्रदेशच्या कोविडीय पत्रकारितेचा ऑक्सिजन पुरवठा खंडित होण्यासारखं आणि त्यांचा विरह डायलिसिसच्या टेबलावर किडनी फेल भारतीय लोकशाहीच्या हिमोग्लोबिनची पातळी अचानक कमी होण्यासारखं आहे!...

आता देशभरातल्या आणि जगभरातल्या बातम्या आणि त्यांचं विश्लेषण जाणून घेण्यासाठी प्रसारमाध्यमांची गरजच राहिलेली नाही...

‘We need your head to run our business,’ हाच जर आपल्या एकंदर जगण्याचा लसावि-मसावि झालेला असेल तर केवळ उद्याच्या प्रसारमाध्यमांची काळजी करून कसं चालेल? काळजी करायचीच असेल तर आपल्या देशानं स्वीकारलेल्या लोकशाही शासनव्यवस्थेचीच करायला हवी, आणि त्याप्रती असलेल्या आपल्या उत्तरदायित्वाची. आपण शासनव्यवस्था म्हणून लोकशाही तर स्वीकारलेली आहे, पण...

एका पत्रकाराच्या राजीनाम्याचीही बातमी छापू शकत नाही इतकी दहशत? नव्हे, ही तर चक्क शरणागती!

देशाचे सरन्यायाधीश ‘शोध-पत्रकारिता कुठे हरवली?’ अशी पृच्छा करत खंत बोलून दाखवतात. तेव्हा ती सनसनाटीची आस नसून लोकशाही ताळ्यावर ठेवणारी एक संस्था दुसरीच्या तब्येतीची काळजी करते आहे, हे लक्षात घेतले पाहिजे. न्या. रमण्णा यांच्या या जाहीर खेदाची दखल एकाही वर्तमानपत्रांच्या अग्रलेखात घेतली गेली नाही. याचा अर्थच असा की, आत्मपरीक्षण, आत्मचिकित्सा करायचीही ताकद या माध्यमांनी गमावली आहे...

आजकाल मराठी वर्तमानपत्रांची - विशेषत: त्यांच्या इंटरनेट आवृत्त्यांची तुलना पाश्चात्य देशांतल्या ‘टॅब्लाईड’शी करावीशी वाटते!

लेखणी तलवारीसम समजली जात असली तरी तिचा उपयोग निंदा, उचापत्या किंवा राजकीयदृष्ट्या चिथावणारं लेखन करण्यासाठी करणं, हा स्वत:च्या अमर्याद शक्तीचा ‘घाशीरामी’ उपयोग करण्यासारखंच आहे. पाश्चात्य देशात, विशेषत: इंग्लंडमध्ये टॅब्लाईड नावाचा वर्तमानपत्रांचा एक हिडीस प्रकार असतो. त्यात बातमी कमी व चहाड्या व मान्यवरांची अश्लील छायाचित्रं अशाच गोष्टींचा भरणा अधिक असतो...

घसरत्या मूल्यांमुळे मुद्रित माध्यमांवरचा आणि एकूण प्रसारमाध्यमांवरचा लोकांचा विश्वास ढळत असेल तर त्यात आश्चर्य नाही…

एकेकाळी संपादकीय आणि संपादकीय पान हे कुठल्याही दैनिकाचा आत्मा समजले जाई. संपादकीय सदर असल्याशिवाय सरकारी जाहिराती मिळत नाहीत, असेही म्हटले जायचे. हल्ली दैनिकांना संपादकाचा चेहराच राहिलेला नाही. अलीकडच्या काळात माझ्या घरी फक्त एक इंग्रजी आणि एक मराठी वृत्तपत्र येते. त्यातील संपादकीय मी कधी वाचले होते, ते मलाही आठवत नाही...

पत्रकारितेत ‘सुमारां’ची चलती असते, तेव्हा ‘सत्य’ दीनवाणं उभं असतं...

कुणाची तरी तळी उचलली आणि त्याच गडद रंगाचे चष्मे घातले की, पत्रकारितेची अवस्था कशी भीषण होते, हे सध्याचं जाणवणारं चित्र विषण्ण करणारं आहे. यावर उपाय म्हणजे विवेकी पत्रकारितेचा आवाज अधिकाधिक बुलंद झाला पाहिजे. पण इतका सारासार विचार करण्याची शक्तीच पत्रकारिता आणि समाज दोघंही हरवून बसलेले आहेत, हे कटू असलं तरी अर्थातच सत्य आहे...

‘लोकसत्ता’चे संपादक गिरीश कुबेर यांची वैचारिक-सांस्कृतिक-राजकीय चिकित्सा होणे नितांत गरजेचे आहे!

यंदाच्या नाशिक येथे पार पडलेल्या मराठी साहित्य संमेलनात शेवटच्या दिवशी ‘लोकसत्ता’चे संपादक आणि ‘रेनेसान्स स्टेट : दी अनरीटन स्टोरी ऑफ दी मेकिंग ऑफ महाराष्ट्र’ या पुस्तकाचे लेखक गिरीश कुबेर यांच्यावर संभाजी महाराजांची बदनामी केल्याच्या आरोपावरून ‘संभाजी ब्रिगेड’च्या दोघा जणांनी बुक्काफेक केल्याची घटना घडली. ती अर्थातच निषेधार्ह होती. परंतु...

रवीश कुमार यांची नवी कोरी कथा – ‘सावधान : अँकर दारू प्यायलेला होता…’

माझ्या कथेत चौकीदार सांगतोय, “दारूचा संबंध संस्कृतीशी आहे. संस्कृतीचा संबंध सरकारशी आणि जनतेचा संबंध जमावाशी. जमावाचा संबंध असत्याशी आणि असत्याचा संबंध दारूशी आहे. अँकरच्या दारू पिण्यावर प्रश्न उपस्थित करू नका. प्रश्न विचारणारे तुरुंगात डाळ-पाणी पित आहेत. अँकर अजूनही दारूच पितोय.”...

विनोद दुआ : असाही अँकर होता, हे येत्या पिढ्या आठवत राहतील…

विनोद दुआ यांचं अशा प्रकारे सध्याच्या काळात जाणं हे केवळ पत्रकारितेचंच नाही, तर लोकशाहीचंही मोठं नुकसान आहे. त्यांच्यामुळे आमच्यासारख्या अनेक पत्रकारांना प्रेरणा मिळत असे. आणि जे लोकशाही आणि सौहार्द वाचवण्यासाठी प्रयत्नरत आहेत, त्या लढवय्यांनाही लढण्याची आणि सत्ताधाऱ्यांच्या दबावांना आव्हान देण्याची हिंमत मिळत असे...

विनोद दुआ : टीव्ही पत्रकारितेतलं एक ‘झळाळणारं’ पान गळून पडलं…

विनोद दुआ आहेत आणि ते काही बोलत नाहीत, कठोरपणे बोलत नाहीत, तर ते विनोद दुआ नाहीतच. त्यांच्या चालण्यातही निर्भीडता होती. ते आता नाहीत आणि ती दिल्लीही नाही, जी टीव्हीवर आल्यानंतर सगळ्या देशाची होऊन जायची. पत्रकारिता तर पूर्वीसारखी राहिलेली नाही, पण विनोद दुआ शेवटपर्यंत जसे होते तसेच राहिले. त्यांच्याविषयीचे कितीतरी किस्से आहेत...

प्रत्येक ‘न्यूजरूम’मध्ये काम करणाऱ्या काही निवडक पत्रकारांसाठी…

जोवर पत्रकारितेच्या पेशात आहात आणि जेवढं तुम्हाला शक्य आहे, तेवढं मन लावून करण्याचा प्रयत्न करा. पण कायमस्वरूपी राहण्याचा विचार करू नका. या देशात बाहेर पडण्याचे पर्याय कमी आहेत आणि दुसऱ्या कामाची निवड करणं सोपंही नाही. विशिष्ट काळानंतर पत्रकारिता सोडून दिली पाहिजे. पण जोवर करत आहात, तोवर करत रहा. तुम्हाला जेवढं शक्य आहे, तेवढं करा, पण मनापासून करा...

म्हणून अनंतराव भालेराव यांचं स्मरण गरजेचं आहे...

अनंतराव भालेराव यांना जाऊन आता ३० वर्षे झाली आणि त्यांचा ‘मराठवाडा’ बंद होऊनही सुमारे अडीच दशके उलटली, तरी मराठी पत्रकारितेत अनंतराव आणि दैनिक ‘मराठवाडा’ हा संदर्भ आणि महत्त्व अजूनही कालबाह्य झालेला नाही. अनेकांना आवडणार नसलं तरी, स्पष्ट सांगायचं  झालं तर, अनंतराव भालेराव यांच्यानंतर मराठवाड्याच्या सामाजिक, आर्थिक, राजकीय, सांस्कृतिक जगताचा दुसरा प्रवक्ताच अजूनही निर्माण होऊ शकला नाही...

पत्रकार ‘आत्मसन्मान’ कार्यालयात गहाण ठेवून कुटुंब चालवण्यासाठी कसेबसे दिवस ढकलत आहेत आणि ‘चौथा स्तंभ’ म्हणून लोकशाहीचे ओझे वाहत असल्याचे उसने अवसान आणत आहेत…

जांभेकर, टिळक-आगरकरांची पत्रकारिता आता राहिली नाही. वर्तमानपत्र हे आता एक विकाऊ ‘प्रॉडक्ट’ बनले आहे. त्याच्याकडून समाजसुधारणेची अपेक्षा बाळगणे अनाठायी. आता पत्रकारितेची उद्दिष्ट्ये काय, तर ‘टू इन्फॉर्म, एज्युकेट अँड एन्टरटेन’. त्यातही ‘इन्फॉर्म’ आणि ‘एन्टरटेन’ हे एकत्र करून ‘इन्फोटेनमेंट’ हा प्रकार चालू आहे. तोही अगदी ‘सुमार दर्जा’चा. याला पत्रकार जबाबदार आहेत, तसेच प्रसारमाध्यमांचे मालकही...

यदुनाथ थत्ते : कणखर चारित्र्यवान संपादक

एक व्रत म्हणून चारित्र्याची अवधारणा यदुनाथ थत्ते यांनी जन्मभर केली आहे. ‘भगवद्‌गीते’त असे म्हटले आहे की, ज्या ठिकाणी बुद्धी स्थिर होते, तिथून निष्ठांचा उदय होतो. भावना ही परिनिष्ठित बुद्धीवर अवलंबून असते. विचारांच्यावर आधारलेली भावना आपले लोभस सोज्वळ स्वरूप न सोडता डोळस व जागरूक कशी राहते, याचा कुणी अभ्यास करू इच्छित असेल तर त्यांनी यदुनाथांचे काळजीपूर्वक निरीक्षण करावे असे मला वाटते....

वृत्तपत्र-स्वातंत्र्याचा दिवस-रात्र घोष करणारे जगभरचे पत्रकार जुलियन असांझकडे जाणूनबुजून दुर्लक्ष करताहेत!

जुलियन असांझ हा ऑस्ट्रेलियन पत्रकार गेली अकरा वर्षं इंग्लंडमध्ये सडतोय. त्याची प्रकृती तोळामासा झाली आहे. पन्नास वर्षांचा माणूस ऐंशी वर्षांचा जख्खड म्हातारा दिसतो आहे. त्याच्या मायदेशानं त्याला त्याच्या नशिबावर सोडून दिलंय. इतर देशांनाही त्याची फारशी फिकीर नाही. त्याने आणि त्याच्या ‘विकीलिक्स’ ने दुनियेतल्या दिग्गजांच्या जेवणात मीठ कालवलं आहे...

जगात जिथं जिथं संकट येतं, तिथं तिथं बीबीसीची प्रतिनिधी लीस ड्युसेट हजर असते

लीस ड्युसेट बीबीसी न्यूजवर बोलत असते. तिच्या मागून बंदुकींच्या फैरींचे धडाधड आवाज येत असतात. आपल्या पोटात गोळा येतो, पण ६२ वर्षांच्या लीसच्या आवाजात कोणताही कंप जाणवत नाही. पेटलेला अफगाणिस्तान आणि तिथल्या जनतेच्या करुण कहाण्या सुन्न करणाऱ्या आहेत. या घोंघावणाऱ्या वादळात शिरून तिथली परिस्थिती आपल्यापर्यंत पोहोचवणाऱ्या पत्रकारांत लीस ड्युसेट प्रमुख आहे...

ज्यांचा आपल्या जिभेवर लगाम नसतो, त्यास ‘फूट इन द माऊथ सिंड्रोम’ म्हणतात!

सार्वजनिक व्यासपीठावर वावरताना कुठल्याही क्षेत्रांतील व्यक्तीने आपण काय बोलतो, त्याचे काय परिणाम होतील, याचे अवधान राखावे लागते. ज्यांचा आपल्या जिभेवर लगाम नसतो, त्यास ‘फूट इन द माऊथ सिंड्रोम’ म्हणतात! त्यामुळे तोंड उघडण्याचे तारतम्य राखावे लागते. अन्यथा त्याचे व्यक्तिगत किंवा सामाजिक पातळीवरही दुष्परिणाम होऊ शकतात. मात्र काहींना आपल्या विधानांस सावरून घेण्याची, त्यातून मार्ग काढण्याची शक्कल जमते  ...

हेरगिरीपासून सर्वसामान्य व्यक्ती, अगदी तुम्ही-आम्हीही सुटू शकत नाही, हे भयावह सत्य आहे!

हेरगिरी ही तशी अगदी प्राचीन काळापासून प्रचलित आहे. तंत्रज्ञानाच्या बळावर आता पाळत ठेवण्याच्या पद्धतीत मोठी क्रांती घडवून आणली आहे. पूर्वी केवळ महत्त्वाच्या राजकीय नेत्यांवर, सरकारी उच्चपदस्थांवर पाळत ठेवली जायची. आज स्थिती बदलली आहे. पेगॅसास प्रकरणात अतिमहत्त्वाच्या व्यक्तींशी दुरान्वयाने संबंधित असलेली व्यक्ती आणि तिचे कुटुंबीय यांच्यावरसुद्धा पाळत ठेवली जात होती, असे दिसून आले आहे...

सत्ताधारी पक्षाकडून सरकारी यंत्रणेचा पुरेपूर वापर करून आपल्या पक्षातील नेत्यांवर, तसेच विरोधी पक्षांच्या नेत्यांवरही टेहळणी केली जाते…

स्वतःची सत्ता आणि स्थान जपण्यासाठी गुप्तचर यंत्रणांचा वापर केला जातो. आणि हे सत्ताधारी आणि विरोधी पक्षांच्या नेत्यांनाही ठाऊक असते. विरोधी पक्षांचे लोक सत्तेवर आल्यावर तसेच करतात. त्यामुळे आवश्यक ती काळजी घेऊन वागणे आणि बोलणे, हे पथ्य सर्वच राजकारणी आणि गुप्तचर यंत्रणांच्या रडारवर असलेले इतर लोक पाळत असतात. योग्य वेळी आवश्यक ती कारवाईही केली जाते...

संपन्नतेनंतरही मनोरंजनाचा दर्जा मात्र दिवसेंदिवस गुणात्मक बाजूने अधिकाधिक गरीब होत चालला आहे...

भारतीय चॅनेल माध्यम ‘गुणवत्तावादा’कडून ‘जमाववादी’ होण्याकडे वाटचाल सुरू झाली. दर्जेदार, अभिनव कार्यक्रमापेक्षा लोकानुनयी लेखनाचे, कार्यक्रमांचे रतीब घालणे सुरू झाले. पुढे हाताचे ठसे आणि अखेर आरोपीच्या कानफटात मारून घेतलेला कबुलीजबाब या आधारे ‘सीआयडी’ या मालिकेने एक दशकांहून अधिक काळ धुमाकूळ घातला. सोकावलेले प्रेक्षकही आता आपल्याला हवे तेच दाखवायला हवे, असा आग्रह धरू लागले...

अधेमध्ये बातम्या छापते ते ‘वृत्तपत्र’, जाहिरातींच्या अधेमध्ये बातम्या देणारी ती ‘न्यूज-चॅनेल्स’ आणि जाहिरातींच्या अधेमध्ये मनोरंजन करणारी ती ‘मनोरंजन माध्यमे’…

चॅनेल-माध्यमे ही मूर्तिमंत धंदेवाईकता आहे. कुस्त्यांची दंगल लावावी, तशा चर्चांचे फड लावून, अनेक राजकीय, सामाजिक, क्वचित बौद्धिक मंडळींमध्ये टकरीच्या सांडांप्रमाणे झुंजवून अनेक मार्गांनी त्याचे दाम ते वसूल करत असतात. याव्यतिरिक्त विशिष्ट भूमिकेला झुकते माप देण्यासाठी त्या त्या बाजूच्या मंडळींकडून थेट अथवा अप्रत्यक्ष स्वरूपात देणग्या स्वीकारतात... धंदा चोख करतात आणि ‘प्रामाणिकपणाच्या बैलाला ढोल’ म्हणतात...

‘खपते ते विकते’ हे भांडवलशाहीतील माध्यमांचे एकमेव सूत्र आहे. ऑल इज फेअर इन (लव्ह, वॉर अँड) टीआरपी!

धंदेवाईकपणा हा एक निसरडा रस्ता (slippery slope) आहे, हे त्यांना ठाऊक नाही असे मुळीच नाही. पण टीआरपी नि त्यातून मिळणार्‍या पैशापुढे सारे काही क्षम्य आहे या मतापर्यंत ती पोचलेली आहेत. ‘All is fair in love and war’ या म्हणीला त्यांनी ‘All is fair in love, war and TRP’ असे बदलून घेतले आहे. टीआरपी हा त्यांचा ध्रुवतारा असतो. त्याच्याकडे नजर ठेवूनच ते वाटचाल करत असतात...

जो बायडेन, शरद पवार आणि माध्यमांची अगतिकता!

तिसऱ्या आघाडीच्या संदर्भामध्ये स्वप्नरंजनीय ‘पंतगबाजी’ करणं ही जशी भारतीय माध्यमांची अगतिकता आहे, तशीच अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षाच्या श्वानाची मृत्यूची बातमी देणं, ही अमेरिकन माध्यमांचीही अपरिहार्य  अगतिकता आहे. थोडक्यात काय तर, भारतातील असो की अमेरिकेतील असोत बहुसंख्य माध्यमं बेताल झालेली आहेत. म्हणून म्हणायचं, ओरडत रहा, असंच फक्त ओरडतच रहा!...

सुंदरलाल बहुगुणा येती घरा!

सुंदरलाल बहुगुणा आपल्या घरी मुक्काम करणार, ही घटना सुखद धक्का देणारी होती, पण आमचं घर लहान होतं. कन्या सायली जेमतेम सहा महिन्यांची होती, तिच्यासह आम्ही घरात तिघे होतो. इतक्या छोट्या घरात हा माणूस राहील का? अशी शंका आली आणि ती शंका त्यांना स्पष्ट बोलून दाखवत ‘तुमची एखाद्या चांगल्या हॉटेलमध्ये सोय करू का?’ असं विचारलं, पण सुंदरलालजी मात्र घरीच मुक्काम करण्यावर ठाम होते...

पत्रकारांना संरक्षण देणारा सर्वोच्च न्यायालयाचा निवाडा!

ज्येष्ठ पत्रकार विनोद दुवा यांच्यावर दाखल झालेल्या राजद्रोहाच्या खटल्याच्या निकाल गंभीरपणे, प्रामाणिकपणे काम करणाऱ्या पत्रकारांसाठी संरक्षण देणारा आहे म्हणून महत्त्वाचा आहे. सरकारवर टीका करणार्‍या पत्रकारांवर या कायद्याचा बडगा उगारला जातो, तो लक्षात घेऊन काही बंधनं सर्वोच्च न्यायालयाकडून घालण्यात आली आहेत. पत्रकारितेच्या दृष्टिकोनातून एक अत्यंत मैलाचा दगड असलेला निवाडा म्हणून बघितलं गेलं पाहिजे...

रणजित देशमुखांची पंच्याहत्तरी!

आजच्या मार्केटिंगच्या जमान्यात रणजित देशमुखांचा अजून एक ड्रा-बॅक सांगतो- स्वत:ची टिमकी वाजवावी, स्वत:चा पीआर करून घेणं त्यांना जमलं नाही. सध्याच्या राजकारण्यांच्या ट्रेंडमध्ये ‘इमेज मेकिंग’ हा खूप महत्त्वाचा मुद्दा आहे आणि त्यातही ते कमी पडले. पण ते असो, कारण असा राजकारणी आणि मित्र अतिशय विरळाच असतो. अशा या कर्तबगार मित्राला, नेत्याला वयाच्या पंचाहत्तरीत पदार्पण करत असताना शुभेच्छा देतो...

‘बीबीसी’च्या तत्त्वांना काळिमा फासणारी प्रिन्सेस डायनाची मुलाखत…

डायना खऱ्या अर्थाने ‘पिपल्स प्रिन्सेस’ होती, इतक्या सहजतेने ती सामान्य लोकांशी संबंध ठेवत होती. त्याच सहजतेने तिने बशीरने पुढे केलेला मैत्रीचा हात हातात घेतला. ती जेवढी साधी होती, तेवढीच आतून दुखावलेली होती. चार्ल्ससोबतचे लग्न कोलमडायला लागले. या सगळ्या संघर्षात तिने मुलांना दूर केले नाही. त्यांच्या आयुष्यात ती पूर्णवेळ सहभागी होती. बशीरच्या मुलाखतीनंतर तिची गाडी जी गडगडली ती शेवटपर्यंत...

काय म्हणता, मीडिया ताळ्यावर आला? हे भलतंच झालं…

मागच्या वर्षी भारतातल्या तमाम भांडवली माध्यमांनी हजारो पत्रकार काढून टाकले. आवृत्त्या बंद केल्या, तर स्टुडिओज गुंडाळले. अजूनही नोकरकपात, खर्चात कपात आणि वृत्तांत कपात चालूच आहे. किती वेळा या होसबळेछाप नेत्यांनी त्याविरुद्ध आवाज उठवला? किती मालकांना असे न करण्याबद्दल बजावले? तोच भांडवली मीडिया आज मोदींना ताळ्यावर आणू पाहतोय, यामागचे कारण सर्वांना समजते...

रोहित सरदाना : रोहितनं कधीही सामान्य विचार करू दिला नाही. त्यानं मला नेहमी त्याचा द्वेष करायला भाग पाडलं...

तो मुस्लिमांचा रागराग करायचा, त्यांना अपमानित करायचा, ‘जिहादी’ म्हणायचा. मुस्लिमांना हिंदूंपुढील आव्हान म्हणून ट्रीट करायचा. त्यांच्या जगण्याचा हक्क नाकारायचा, शिव्या-शाप द्यायचा, मुस्लीम प्रवक्त्यांना चॅनेलवर बोलावून भलं-बुरं बोलायचा, ‘गद्दार’ म्हणायचा, ‘पाकिस्तानला जा’ म्हणायचा, बहुसंख्याकांना मुस्लिमांच्या विरोधात गुन्हे करायला उत्तेजित्त करायचा. अशा हिंस्र व्यक्तीला मी ‘चांगला’ कसं काय म्हणू?...

अवघड जागेतले दु:ख आणि दुखणाईत समीक्षा

कदाचित ओटीटी मंचावर गेल्या दोन-तीन वर्षांत आलेल्या कलाकृतींमध्ये प्रचंड शिवीगाळ, नग्नता, लैंगिकता असल्याने ‘गीली पुच्ची’ हे नाव त्याच प्रकारातले असावे, असे या समीक्षकांना वाटले असावे. मराठीत त्या इंद्रियाच्या नावाने पुरुषमंडळी मनसोक्त शिव्या देत असताना एक संवेदनशील दिग्दर्शक मुद्दाम तेच शीर्षक निवडेल असे समजणे चूक. ते विचित्र वाटते खरे, मात्र हिंदी भाषेत ते सर्रास उच्चारले जाते, हेही तितकेच खरे...

काही घटना अगदी काही क्षणांच्या, किंवा एक-दोन तासांच्या असतात, पण कायम आठवणीत राहतात. त्याचे कारण त्यातील महत्त्वाच्या व्यक्ती

३०-४० वर्षांच्या कालखंडातील घटना आणि व्यक्तींबद्दलच्या या आठवणी ताज्या घडामोडींमुळे परत ताज्यातवान्या होतात. भूतकाळातल्या या आठवणींना ऐतिहासिक मूल्यही असू शकेल, असे म्हणणे आत्मप्रौढीचे ठरू शकते. या घटनांना आणि व्यक्तींना अशा प्रकारे उजळणी देताना त्या काळात पुन्हा वावरल्याची आणि त्या व्यक्तींना पुन्हा एकदा भेटल्याची अनुभूती येते, हे मात्र खरे!...

हुतात्म्यांच्या नातेवाईकांची होणारी परवड पाहता ‘हुतात्मा’ होण्याची पाळी कुणावरही येऊ नये, असेच वाटते!

हुतात्म्यांच्या कुटुंबियांचे पुनर्वसन करण्याच्या, त्यांच्या मुलाबाळांना सरकारी, महापालिकेच्या नोकरीत सामावून घेण्याच्या आश्वासनांची अंमलबजावणी अजूनही झालेली नाही, अशा बातम्या अधूनमधून येतात. त्या हुतात्म्यांच्या कुटुंबियांची आज काय परिस्थिती असेल याची कल्पनाही करवत नाही. ‘ज्याचे जळते, त्याला कळते’ असे म्हणतात...

सदा डुम्बरे हे जसे अतिशय उत्तम संपादक होते, तसेच ते अतिशय सहृदय अशी व्यक्ती होते

सदा डुम्बरे यांच्याशी बोलताना खरोखर अख्ख्या जगाची सैर होत असे. सहृदयता अशी की, अनेक कार्यकर्ते किंवा नव्याने लिहायला लागलेली तरुण मंडळी किंवा पत्रकारितेमधले विद्यार्थी यांच्याशी ते अत्यंत प्रेमाने बोलत, लिखाणाबाबत त्यांच्यावर विश्वास टाकत. अनेक माणसांना जोडून घेत असत. डुम्बरे स्त्री-मुक्ती, विषमता निर्मूलन, लोकविज्ञान, पर्यावरण अशा क्षेत्रांतल्या अनेक पुरोगामी चळवळींशी जोडलेले होते...

वेगवेगळ्या देशांना भेटी देऊन, विविध धर्माच्या आणि पंथाच्या धर्माधिकाऱ्यांना भेटून जुने पायंडे मोडण्याची पोप जॉन पॉल यांची परंपरा पोप फ्रान्सिस यांनी चालू ठेवली आहे

पाच मार्च २०२१पासून पोप फ्रान्सिस यांनी इराकच्या आपल्या पाच दिवसांच्या ऐतिहासिक दौऱ्याची सुरुवात केली. याआधी पोप जॉन पॉल दुसरे यांनी भारताला पंतप्रधान राजीव गांधी यांच्या काळात १९८६ला आणि पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी यांच्या काळात १९९९ला भेट दिली होती. साधारणतः एखाद्या मोठ्या व्यक्तीला संतपदाचा मान द्यायचा असल्यास पोप स्वतः त्या देशात जाऊन समारंभपूर्वक ही घोषणा करतात...

युरोपमध्ये सुट्टी घालवत असताना २५ वर्षांपूर्वीची घटना माझ्या डोळ्यांसमोर उभी राहिली...

दोन हजार वर्षांचा इतिहास असलेल्या रोमविषयी ‘रोम वॉज नॉट बिल्ट इन ए सिंगल डे’ अशी एक खूप जुनी म्हण आहे. सतराव्या शतकाच्या सुरुवातीस म्हणजे १६०४ साली मराठीतील महाकाव्य ‘क्रिस्तपुराण’ गोव्यात रचणाऱ्या ब्रिटिश धर्मगुरू थॉमस स्टिफन्स यांनी या म्हणीचे ‘एके दिवशी रोमनगरी I उभविली नाही I’  असे मराठमोळे भाषांतर केले आहे! असा अतिशय समृद्ध ऐतिहासिक वारसा असलेल्या रोम नगरीला भेट देण्यास मी उत्सुक होतो...

ऑस्ट्रेलियाचा नवा कायदा आणि गुगल-फेसबुक विरुद्ध स्थानिक माध्यमे

भारतापासून जवळपास ६००० किलोमीटर दूर असणारा ऑस्ट्रलिया हा देश जगाच्या प्रकाशझोतात आला आहे... तेथे होऊ घातलेल्या नव्या कायद्यानुसार गुगल-फेसबुक वा तत्सम इतर सोशल मीडिया कंपन्यांनी विविध माध्यमांना त्यांच्या कंटेन्ट/बातम्या वापराच्या बदल्यात मोबदला देणे बंधनकारक आहे. या कायद्याचे उल्लंघन झाल्यास गुगल-फेसबुकला त्यांच्या एकूण वार्षिक उलाढालीच्या १० टक्के किंवा एकूण वार्षिक नफ्याच्या ३ टक्के एवढा दंड होऊ शकतो...

शिरसाठ म्हणतात तसं केतकर टिळकांच्या स्कूलचे शोभतात. कारण त्यांचा मंडल अहवाल, डाव्या विचारांचे कामगार, दलित, शिवाजी महाराजांना विरोध…

एक बाब मान्य केलीच पाहिजे की, केतकर मोठे संपादक आहेत, कारण त्यांनी फक्त मोठ्याच वर्तमानपत्रांत नोकरी केली आहे. दुसरी एक बाब मान्य केली पाहिजे की, केतकरांच्या ज्ञानाचा आवाका, आंतरराष्ट्रीय राजकारणाची त्यांची समज, माहिती वगैरे. त्या बाबतीत केतकर ग्रेट आहेत. प्रश्न कोणाच्या ज्ञानाचा नसतोच, प्रश्न असतो तो या ज्ञानाचं करायचं काय? हे ज्ञान कोणत्या समाजघटकांसाठी तुम्ही खर्ची करता, हा कळीचा प्रश्न असतो...

कुमार केतकर ७५ वर्षांचे झाले! ‘विचारवंत’ हा शब्दप्रयोग गांभीर्याने वापरायचा ठरवला तर तो केतकरांना लावता येईल

केतकर हे नेमके आहेत तरी कोण? पण असा प्रश्न अन्य कोणाबद्दल उपस्थित करून शंका-कुशंका व्यक्त केल्या किंवा त्यांच्या धारणांविषयी संशय व्यक्त केला तर ते समजू शकते. मात्र पत्रकारिता हा धर्म आहे, असे मानणाऱ्या संपादकांबद्दल असा प्रश्न उपस्थित होत असेल तर तो त्यांचा गौरव मानायला हवा, तेच त्यांचे सर्वांत मोठे यश मानायला हवे...

अदृश्य तरीही सर्वत्र (राष्ट्रीय स्वयंसेवक) संघपरिवार!

संघपरिवार माणसे घडवतो अन राष्ट्रनिर्मिती करतो म्हणजे काय करतो हे तपासले का कोणी? शक्यच नाही. तपासणी, प्रतिप्रश्न, प्रतिवाद, शंका, पृच्छा यांना वर्ज्य म्हणजे वर्ज्य. अगदी उपवासाच्या दिवसांतली दारू जणू! त्यामुळे तुम्ही पहा, हे लोक कुठल्याही दैनिकात काम करणाऱ्यांमध्ये ‘आपला’ कोण, अशी चौकशी करूनच जातात. त्यालाच आपली पत्रके आणि पत्रिका सोपवतात आणि आश्वस्त होतात. तो ‘आपला’ म्हणजे कोण असतो, माहिताय का?...

कुमार केतकर नावाचा ज्ञानसंपन्नतेचा दरवळ!

मी काही केतकर यांचा प्रवक्ता किंवा अंधभक्त नाही; तर एका विद्वान, अफाट वाचन असलेल्या, राजकारण-समाजकारण-अर्थकारण मानवी नजरेतून जाणणाऱ्या, धर्मांध आणि प्रतिगामी शक्तींच्या विरोधात न डगमगता आवाज उठवणाऱ्या, बहुसांस्कृतिकवादी, बहुश्रुत, बहुपेडी कुमार केतकर नावाच्या एका उमद्या व्यक्तिमत्त्वाचा मी एक निस्सीम विवेकी चाहता आहे. कुमार केतकर ज्ञानसंपन्नतेचा कवेत न मावणारा डेरेदार विशाल वृक्ष आहे असं माझं मत आहे!...

केतकरांचे ‘ते विधान’ व महाराष्ट्राचे वर्तमान धर्मकारण

महाराष्ट्राचं धर्मकारण हे उत्तरेकडील गायपट्ट्यासारखं सरंजामी नसलं तरी त्यात इथल्या मातीतील खासा सरंजामीपणा निश्‍चित आहे. या सरंजामी वृत्तीची अभिव्यक्ती प्रतिगामी समजल्या जाणार्‍या वैचारिक, सांस्कृतिक वर्गातून ज्या रीतीनं दिसून येते, तशीच ती पुरोगामी म्हणवून घेणार्‍या वर्गातूनदेखील सर्रास मिरवली जाते. तोवर पुरोगामी असण्याच्या कितीही बाता मारल्या, तरी त्या बातांचं महत्त्व ‘बोलाच्या कढी’इतकंच असेल...

केतकर हे महाराष्ट्राचे रेनेसाँ व्यक्तिमत्त्व आहे - मानवी अस्तित्वाचा जैवउत्क्रांतीपर व पर्यायाने सामाजिक राजकीय वेध घेणारे! 

त्या वेळेचा ‘मटा’ हा महाराष्ट्राचा सांस्कृतिक मापदंड होता व मध्यमवर्गीयांच्या तथाकथित बुद्धिमत्तेचे गंडस्थळ. केतकर हे त्याचे अनभिषिक्त सम्राट होते. त्यावेळचे ‘मटा’चे प्रत्येक पान संकल्पना, सुसूत्रता व एका अमूर्त समग्रतेने भरलेले असे. त्यातील अदृश्य हात हा संपादकांचा असतो, हे हळूहळू लक्षात येऊ लागले होते. अग्रलेखातील वा विचारातील मांडणी व त्याचा सर्वसमावेशक वैश्विक दृष्टिकोन कोणीही सहजासहजी नाकारू शकत नसे...

‘इंटलेक्चुअल अ‍ॅक्टिव्हिझम’ ही कुमारनं आमच्या पिढीला दिलेली देणगी आहे!

कुमार कितीतरी विशालपटाचा आणि त्रिकालाचा वेध सतत घेत असतो. कुमारचा विषय निघाला की थोरोचं एक वाक्य मला नेहमी आठवतं- ''If a soldier marches out of sync with his companions, perhaps he hears a different drummer.'' This probably explains Kumar in absolute. कुमार हा असा सतत त्याची वैचारिक आयुधं परजत जीवनाच्या, समाजाच्या, राजकारणाच्या सर्वांगांना भिडत असतो आणि आपल्याला भिडायचं आवाहन करत असतो...

मी मराठी वर्तमानपत्रं का वाचत नाही?

सध्याचा काळ मानसिक आरोग्य बिघडवणारा आहे. सोशल मीडिया ते मोठ्या प्रमाणावर बिघडवण्याचं काम करतो, हे माझं अनुभवान्ती मत झालं आहे. फारसं वाचन नसणारे अनेक जण तिथं भारंभार गप्पा मारत सतत कुणाबद्दल तरी तुच्छता व्यक्त करत असतात. ही तुच्छता हल्ली मला मराठी वर्तमानपत्रांच्या संपादकांमध्येही मोठ्या प्रमाणावर पाहायला मिळते आहे. त्यापासून स्वत:चं मानसिक आरोग्य सांभाळणं कष्टप्रद होतं. त्यामुळे मी ती वाचणंच सोडून दिलंय...

पत्रकारितेची वाताहत

माध्यमांतील विद्यमान संपादक काही कमी तोलामोलाचे नाहीत. बाळशास्त्री जांभेकर, विष्णुशास्त्री चिपळूणकर, आचार्य अत्रे, प्रबोधनकार ठाकरे आणि  डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यासारख्या मातब्बर संपादकांच्या नावांचे सन्मान त्यापैकी अनेकांनी प्राप्त केलेले आहेत. ज्यांच्या नावाचे सन्मान घेतले, त्यांच्या नेतृत्वगुणाचा, परखड आणि निर्भीडपणाचा वारसा हे संपादक चालवणार आहेत की नाहीत?...

उसळे अर्णव, खळबळे रिपब्लिक, हिंदकळे माध्यम, सत्य बुडे

स्वतःला पत्रकार म्हणवणाऱ्या अर्णव गोस्वामीने गेली काही वर्षे भारतीय मीडियामध्ये प्रचंड चिखलफेक केली आहे. तो स्वतःच एका चॅनेलचा चालक-मालक असला तरीही, त्याचाही कोणी एक मालक आहे, ज्याच्यासाठी या अर्णवने रोजचा विध्वंस मांडला आहे. आश्चर्य याचेही नाही, मोदींइतकेच त्याच्याही चाहत्यांची संख्या प्रचंड आहे. या चाहत्यांसाठी तो या देशातला खराखुरा देशभक्त पत्रकार आहे. पण ही काय प्रवृत्ती आहे? तिची मानसिकता काय आहे?...

पत्रकारितेची हत्या तर सत्ताधाऱ्यांकडूनच झालेली आहे. मग भाजप कुठल्या पत्रकारितेवरील हल्ल्याविषयी बोलत आहे?

ही कुठल्या प्रकारची पत्रकारिता आहे, ज्यात पत्रकार ‘भांड’ होतो? गोस्वामींनी रिया चक्रवर्ती यांच्याविषयी जे प्रश्न उपस्थित केले, ते कुठल्या नि:पक्ष पत्रकाराने केले असते? त्यांना फक्त विरोधकांवर चिखलफेक करण्याचा अधिकार कुणी दिला? जी भाषा ते सोनिया गांधी, शरद पवार, उद्धव ठाकरे आणि इतर विरोधी पक्षांच्या नेत्यांविषयी वापरतात, ती त्यांनी कधी नरेंद्र मोदी वा अमित शहा यांच्याविषयी वापरली आहे?...

अर्णब गोस्वामींची अटक आणि पत्रकारांचं निर्गुण गान

माध्यमांना ज्या आजारानं ग्रासलं आहे, त्याचं एक लक्षण म्हणजे गोस्वामी. माध्यमांच्या शुद्धीकरणासाठी माध्यमसंस्थांची कमाई सावर्जनिक करणं अतिशय गरजेचं आहे. एकाच वेळी अनेक माध्यमांवर कबजा करणाऱ्या संस्थांच्या एकाधिकारशाहीला अटकाव करण्याचीही गरज आहे. पत्रकारांना नोकरीत पूर्ण सुरक्षितता मिळायला हवी. समाजाची विभागणी करणाऱ्या बातम्या चालवणाऱ्यांना न्यायालयात खेचण्याची मोहीम हाती घ्यायला हवी...

अर्णब गोस्वामीच्या अटकेमुळे भारतीय ‘पत्रकारिता’ अजिबातच धोक्यात आलेली नाही. उलट ती मोदी सरकार आणि त्यांच्या छत्रछायेखाली चरणाऱ्या ‘गोदी मीडिया’वाल्यांनीच धोक्यात आणलेली आहे!

अर्णब गोस्वामी यांची ‘पत्रकार’ म्हणून असलेली विश्वासार्हता कधीच धोक्यात आलेली आहे. ‘पत्रकारिते’च्या नावाखाली ते जी काही मीडिया ट्रायल्स, उद्दामपणा करत आहेत, त्यातून एकंदर भारतीय ‘पत्रकारिते’चीच विटंबना होत आहे. ती होऊ द्यायची नसेल तर देशातल्या ‘कणा’ शाबूत असलेल्या पत्रकारांनी, संपादकांनी, प्रसारमाध्यमांनी गोस्वामींच्या अटकेचा संबंध पत्रकारितेशी, माध्यमांच्या स्वातंत्र्याशी लावू नये...

अर्णब गोस्वामी यांची अटक आणि भाजपच्या भूमिकेवर अविवेकाची काजळी!

भारतीय जनता पक्षाने हा विषय आता आपल्या हातात घेतला आहे आणि त्यामुळे तो किती जळजळीत होईल किंवा विखारी होईल, याची आपण कल्पनाही करू शकत नाही! पत्रकारितेतील माझे अनेक मित्र काही सहकारी असलेले अनेक जण आज समाजमाध्यमांत गोस्वामी यांच्या बाजूने ज्या पद्धतीने भूमिका मांडत आहेत ते वाचल्यावर ही सगळी मंडळी इतका दीर्घकाळ कोणासाठी पत्रकारिता करत होती, याचे उत्तर मिळते...

कोणत्याही देशाची, समाजाची वैचारिक, बौद्धिक व सांस्कृतिक पातळी काय असते याचा शोध घ्यायचा असल्यास तेथील व्यंगचित्रं पाहायची असतात!

राज्यघटनेनं सर्व भारतीयांना अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य दिलेलं आहे. त्यात चित्रकार, व्यंगचित्रकार आहेतच; परंतु आज भारतात हिंदुत्ववादी, इस्लामी संघटना धर्मावर भाष्य खपवूनच घेत नाहीत. चित्रांचं सोडा, धार्मिक पुस्तकांमधलं एखादं प्रकरण नाट्यरूपांतरित झालेलं त्यांना चालत नाही. लगेच तोडफोड होते. त्याची धास्ती बहुधा वृत्तपत्रांनी घेतली. त्यामुळेही पहिल्या पानावरचं ‘पॉलिटिकल कार्टून’ गायब झालं...

भारतीय वृत्तपत्रे आपली ‘विश्वासार्हता’ बुलेट-ट्रेनच्या वेगाने गमावत आहेत...

भारतामधील बहुतांश वृत्तपत्रे सरकारचे ‘मुखपत्र’ बनून विरोधकांची ताकद कशी कमी करता येईल, यासाठी काम करत आहेत. काही वृत्तपत्रे मोठ्या हिरिरीने सरकारच्या हातात हात घालून, किंबहुना सरकारपेक्षा दोन पाऊल पुढे जाऊन काम करत आहेत. यातून त्यांना पैसे मिळाले असतील, पण त्यांनी आपली विश्वासार्हता दिवसागणिक गमावली. प्रसारमाध्यमांनी राज्यकर्त्यांवर वचक ठेवण्याची आणि वाचकांचे मार्गदर्शक म्हणून काम करण्याची आवश्यकता आहे...

अण्णा, आजच्या गिळगिळीत अन् लिबलिबीत पत्रकारितेच्या काळात तुमची फार याद येते…

अण्णांच्या काळात अग्रलेख काळ्याशार टंकात उभे सलग दोन कॉलमांचे असत. आज त्यांची उंची वितभर झाली असून शेजारच्या मजकुरातच त्यांचे अस्तित्व विलीन झाल्यासारखे केविलवाणे दिसत राहते. तो दोन स्तंभी, तीन-चार परिच्छेदांचा आकार आता पुन्हा पाहिला की, अण्णा आठवतात. ताठ, बुलंद, सज्जड अन् ठामपणे काही बजावणारे. अग्रलेख म्हणवताना जाणीवपूर्वक अग्रस्थानाची भूमिका घेणारे अन् व्यक्त केलेल्या मतांबद्दल सत्तेला अंगावर घेणारे...

मारुती चित्तमपल्लींचा काहीसा ‘सुशांतसिंग राजपूत’ आणि नागपूरकरांची ‘रिया चक्रवर्ती’ तर केली जात नाही ना?

नागपूर ही चित्तमपल्लींची कर्मभूमी असली तरी सोलापूर ही त्यांची जन्मभूमी आहे. कुठल्याही माणसाला आपल्या जन्मभूमीचीही ओढ असतेच की! चित्तमपल्लींना ती एकटेपणा, एकाकीपणा यांमुळे वाटली, यात नागपूरकरांचा काय दोष? चित्तमपल्लींचा काहीसा ‘सुशांतसिंग राजपूत’ आणि नागपूरकरांची ‘रिया चक्रवर्ती’ तर केली जात नाही ना?...

यदुनाथ थत्ते आणि रामनाथ गोयंका : भारतीय पत्रकारितेतील दोन दिग्गज

आज ‘साधना’चे माजी संपादक, समाजवादी चळवळीचे एक चिंतक अग्रणी आणि लेखक यदुनाथ थत्ते यांची ९८वी जयंती आहे, तसेच ‘इंडियन एक्सप्रेस’ वृत्तपत्रसमूहाचे संस्थापक रामनाथ गोयंका यांची आज एकोणिसावी पुण्यतिथी आहे. या साध्या माणसांनी आपल्या तत्त्वनिष्ठ जीवनाने सार्वजनिक जीवनात जे सत्व निर्माण केले, तो वसा आपण काही अंशी तरी जपण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे...

प्रेरणेचा प्रवास - प्रश्नातून पुढचा प्रश्न हवा

आपल्याला प्रश्न विचारताही आले पाहिजेत. विशेषत: पत्रकार, लेखक, कलाकार,कलावंत. पत्रकारांना तर प्रश्न विचारताच आले पाहिजे.  लेखक,  कलावंत,  चित्रकार वगैरे वगैरे त्यांच्या अभिव्यक्तीतून, कलेतून काही प्रश्न मांडत असतो. मग ती कविता असेल, कथा असेल, कांदबरी, समीक्षा, चित्र किंवा संगीत असेल या माध्यमांचा तो प्रश्न मांडण्यासाठी वापर करत असतो. तरुणांच्या मनात प्रश्न विचारण्याची एक ऊर्मी निर्माण झाली पाहिजे...

लोकशाहीला नवा धोका सोशल मीडियाचा?

सोशल मीडिया म्हणजे एकविसाव्या शतकातील सर्वांत महत्त्वाची क्रांती. सोशल मीडिया म्हणजे सर्वसामान्यांच्या अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचं माध्यम. पण दुर्दैवाने सोशल मीडियाचा उपयोग केवळ भल्यासाठी होताना दिसत नाही. अलीकडे राजकीय आणि आर्थिक सत्ताधारी या माध्यमाचा वापर आपल्या स्वार्थासाठी करू लागल्याचं मोठ्या प्रमाणावर दिसत आहे. भारतासह अनेक देशांमध्ये फेसबुकवर सत्ताधार्‍यांची तळी उचलून धरल्याचा आरोप होत आहे...

पत्रकार पांडुरंग रायकरच्या मृत्युच्या निमित्ताने काही प्रश्न…

अगणित प्रश्न आहेत. पण त्यातल्या बहुतेकांची उत्तरं मिळत नाहीत किंवा मिळण्याची सोय राहिलेली नाही किंवा मिळू दिली जात नाहीत किंवा मिळू नयेत अशीच एकंदर व्यवस्था चालवली जात आहे. अशा काळात एखाद्या पांडुरंग रायकर नावाच्या पत्रकाराच्या अ‍ॅम्ब्युलन्सअभावी झालेल्या मृत्युची बातमी सोशल मीडियावर व्हायरल होते, तिथे श्रद्धांजलीचा महापूर येतो. ते पाहून काही माध्यमे त्याच्या बातम्या करतात. पण मूळ समस्या मात्र तशीच राहते...

पत्रकारांचे पंतप्रधानांसोबतचे परदेश दौरे : समज आणि गैरसमज

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या दौऱ्यासाठी एक विशेष विमान केंद्र सरकारनं नुकतंच खरेदी केलेलं आहे. पंतप्रधान, राष्ट्रपती यांच्या दौऱ्यासाठी ‘एअर इंडिया’च्या ताफ्यात असं खास विमान गेल्या चाळीस तरी वर्षांपासून आहे; असंच एक विमान संरक्षण मंत्र्यासाठी राखून ठेवलेलं असतं! तर ते विमान काही नरेंद्र मोदी यांच्यासाठी नाही तर देशाच्या पंतप्रधान, उपराष्ट्रपती आणि राष्ट्रपती यांच्या दौऱ्यासाठी आहे...

सत्ताधारी मंडळीपुढे कधीही लोटांगण न घालण्याची दर्पोक्ती करणाऱ्या आम्हा पत्रकारांनाही मालकांच्या रूपाने आमचा ‘बोलाविता धनी’ वा स्वामी असतोच!

राजकारणात दादा, भाऊ, साहेब, अण्णा, तात्या अशा नावांची खैरातच पाहायला मिळते. आपल्या नेत्याची हांजी हांजी करावी लागत असल्याने ते अपरिहार्य असावे. पण ही बाधी केवळ राजकारणातच पाहायला मिळते असं नाही. कारण नसताना आणि कुणालाही ‘साहेब’, ‘सर’ म्हणण्याची गरज नसते. शिष्टाचार, संकेत यांबाबतीत आपण सहसा उदासीन तरी असतो किंवा बेफिकीर तरी. या पार्श्वभूमीवर हा लेख मननीय ठरावा...

अमेरिकी प्रसारमाध्यमांमध्ये ‘अभिव्यक्ती-स्वातंत्र्या’ची आणि ‘उदारमतवादा’ची एैशीतैशी!

प्रसारमाध्यमांमध्ये आणि खासकरून या वर्तमानपत्रात एक नवी सहमती निर्माण झाली  आहे. सत्य ही सामूहिक शोधाची प्रक्रिया राहिली नाहीये. काही ज्ञानी लोकांना आधीच माहीत असलेली एक सनातनी परंपरा आहे, जे इतरांना परत परत सांगणं एवढाच उद्योग वर्तमानपत्रांना उरला आहे. तिने पुढे आपल्या राजीनामापत्रात ‘न्यूयॉर्क टाइम्स’चे आद्य-पुरुष अ‍ॅडॉल्फ ओच यांच्या वचनाची  आठवण करून दिली...

मुरलीधर शिंगोटे : ‘मुंबई नावाच्या विद्यापीठा’त शिकलेला मातब्बर संपादक-मालक

‘मुंबई चौफेर’, ‘पुण्यनगरी’, ‘आपला वार्ताहर’, ‘हिंदमाता’ या वर्तमानपत्रांचे मालक-संपाक मुरलीधर शिंगोटे (वय ८४) यांचे आज वृद्धापकाळाने निधन झाले. एका सायंदैनिकातून माध्यमसंस्थेचा मोठा वटवृक्ष उभा करणे ही साधी कामगिरी नाही. शिंगोटे यांनी ती करून दाखवली. मराठी माणसाने तीन मराठी, एक हिंदी आणि दोन दाक्षिणात्य भाषेतील वृत्तपत्रे काढून लोकप्रिय करून दाखवणे, हे यश जितके देदीप्यमान, तितकेच प्रेरणादायीही...

नगीनदास संघवी : गुजराती पत्रकारितेतलं एक अदभुत उदाहरण

संघवीसाहेबांनी नेहमीच वंचितांची तरफदारी केलीय. सेक्युलर मूल्यांचा पुरस्कार केलाय. निर्भीडपणे लिहिलंय. २६ जून २०१९च्या लेखात ते लिहितात – “राष्ट्र, राष्ट्रवाद आणि राष्ट्रभक्ती यांबाबतीत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांची विचारधारा राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची आहे. ती पूर्णपणे चुकीची आहे.” हेही सत्य आहे की, त्यांना मोदी सरकारच्या कार्यकाळातच पद्मश्री मिळालीय. पण संघवीसाहेबांची लेखणी कुठे कुणापुढे झुकते!...

पत्रकारांच्या आयुष्यात ‘स्कूप’ अचानक व क्वचितच येतात. पण त्यामुळे ती घटना अविस्मरणीय होऊन जाते!  

दुसऱ्या दिवशी ‘नवहिंद टाइम्स’ आणि ‘नवप्रभा’ या जुळ्या मराठी दैनिकांत सहा कॉलममध्ये छापलेल्या त्या ‘छायाचित्रा’ने इतिहास घडवला! ‘इंडियन एक्सप्रेस’च्या मुंबई, दिल्ली आणि देशातील इतर आवृत्त्यांनी नंतर लगेचच तेच छायाचित्र संदीपच्या परवानगीने आणि त्याच्या बायलाईनसह पान एकवर वापरले! त्यामुळे गोवा सरकारची पुरती नाचक्की झाली....

आज कुठल्याही वृत्तपत्रांत वेतन आयोगाची पूर्णतः अंमलबजावणी होत असेल, असे मला वाटत नाही!

कोविड-१९ मुळे बसलेल्या आर्थिक फटक्याचे कारण पुढे करत देशांतील अनेक वृत्तपत्रांनी आपल्या काही आवृत्त्या बंद केल्या आहेत, अनेक पत्रकारांना आणि इतर कर्मचाऱ्यांना तडकाफडकी घरी पाठवले आहे. अशा बिकट परिस्थितीत ज्यांनी कामगारांना मदत करावी, त्या कामगार संघटनाच नामशेष झाल्या आहेत. काही राज्यांत तर सरकारतर्फेच कामगारांच्या हितांना आणि हक्कांना पूर्ण तिलांजली दिली जात आहे...

आपल्या बातमीमुळे एखादे काम, प्रकल्प पूर्ण झाला तर माझ्यासारख्या सामान्य पत्रकारासाठी ते एक पदक वा पुरस्कारच असतो.

मिरामार वाहतूक वर्तुळापाशी समुद्राच्या दिशेने तोंड असलेली ती वजनदार तोफ पत्रकार म्हणून मला एक वेगळेच व्यावसायिक समाधान देते. मित्रांना वा इतर कुणा लोकांना घेऊन मी मिरामारला आलो की, आत्मप्रौढीचा दोष पत्करूनही ती तोफ तेथे असण्यामागे मी कसा होतो, हे सांगण्याचा मोह मला आवरत नाही. ही आत्मप्रौढी मिरवताना कधीकधी इतक्या सामान्य गोष्टीचे श्रेय लाटल्याबद्दल आतल्या आत खजिलही होत असतो...

हे तर, शेपटी तोडलेले संपादक!

विविध संशोधित रोग प्रतिबंधक लशी आणि औषधांची चाचणी माणसाआधी अनेकदा उंदरांवर करतात. हे उंदीर इकडेतिकडे पळू नयेत म्हणून त्यांच्या शेपट्या तोडतात. त्यामुळे ते उंदीर हिंडण्या-फिरण्याचं स्वातंत्र्य गमावून बसतात आणि  जिथे आहेत तिथेच घोटाळत  राहतात. सध्याचे बहुसंख्य संपादक व्यवस्थापनासमोर असेच घोटाळत आहेत म्हणून त्यांच्यासाठी ही उपमा वापरली. येथे उंदरांचा अपमान करण्याचा हेतू मुळीच नाही!...

चीनसारखी लोकशाही-स्वातंत्र्य-विरोधी यंत्रणा जगभर पसरतेय, फक्त करोनाच नव्हे...

सत्तेच्या राजकारणाचा धंदा आणि माहिती व विश्लेषण देण्याचा धंदा एकमेकांच्या गरजा आणि गळवे ओळखतात. ते सध्या गळ्यात गळे अन हातात हात घालून आहेत. म्हणूनच भाजपच्या एकाही नेत्याने पत्रकारांच्या कपातीचा ना धिक्कार केला, ना साधी काळजी व्यक्त केली. कोणालाही कामावरून काढून टाकू नये, असे प्रधानसेवक म्हणतात आणि मालक कोणाला काढून टाकण्याच्या आगाऊपणा न करता सर्वांकडून स्वखुशीचे राजीनामे घेतात, एकूण एकच...

पत्रकारिता ‘बिनाका गीतमाला’ नाही की, फर्माइश करणारं पत्र लिहिलं आणि गाणं वाजलं!

बातम्यांसाठीचं बजेट कमी केलं गेलंय. बातमीदारांना काढलं गेलंय. वार्तांकनाची प्रथा समाजानेही संपवून टाकलीय. हा समाज आपल्या राजकीय आवडीमुळे स्वत:ला संकटात टाकून बातम्या करणाऱ्या माध्यमांना शत्रूसारखा समजू लागलाय. कुठलाही पत्रकार घटनात्मक वातावरणातच जोखीम पत्करू शकतो. राजकीय कारणांमुळे पत्रकार आणि अँकर यांना काढलं गेलं तेव्हाही समाज शांत राहिला. प्रत्येक पत्रकार खटल्याला सामोरा जाऊ शकत नाही...

बड्या माध्यमसमूहांचं ‘पब्लिक ऑडिट’ करा!

करोनामुळे पत्रकारांच्या नोकऱ्या जाव्यात, वेतनात २० ते ५० टक्क्यांपर्यंत कपात व्हावी, इतकी बड्या माध्यमसमूहांची आर्थिक परिस्थिती बिकट झालेली आहे का, हा खरा प्रश्न आहे आणि त्याचं उत्तर स्पष्ट शब्दांत नाही असं आहे. महाराष्ट्रातल्या प्रमुख बड्या वृत्तपत्र समूहांचा जरी आता मल्टीमीडिया म्हणून विस्तार झालेला असला तरी त्यांचा मुख्य ब्रॅंड हा मुद्रित म्हणजे वृत्तपत्र हाच आहे...

स्मगलर किंग बाखियाची गोव्याच्या तुरुंगातून पलायनाची बातमी चुकली तेव्हा...

शनिवारी रात्रीच्या अंधारातच एक अगदी मोठ्या किमतीचं पाखरू पिंजऱ्यातून अलगद उडून पसार झालं होतं. फोर्ट आग्वाद तुरुंगात, तुरुंगाच्या मुख्य प्रवेशद्वारापाशी आणि मुख्य म्हणजे तुरुंगाच्या मागच्या उंच बुरुजापाशी त्या चोवीस तासांत काय शिजत होतं वा सरकारी आणि पोलीस अधिकाऱ्यांमध्ये काय खडाजंगी होत होत्या, ते गोव्यातील आम्हा पत्रकारांना रविवारी आख्ख्या दिवसभर कळालंही नव्हतं...

त्या बातमीबद्दल त्या वेळी मला वाटलेली शरम अजूनही गेलेली नाही! 

रात्री साडेसात आठच्या दरम्यान राजीव गांधींचे भाषण सुरू झाले. त्यांच्या भाषणाची मुख्य बातमी ‘इंडियन एक्सप्रेस’मधील माझा सहकारी नरेन करुणाकरन देणार होता, तर सभेचे साईडलाईट्स मी देणार होतो. राजीव गांधी बोलताना अधूनमधून आपल्या गळ्याभोवतीच्या उपरण्याने चेहऱ्यावरचा घाम पुसत होते, समोर ठेवलेल्या पाण्याचे अधूनमधून घुटके घेत होते...

मोदींनी २० वर्षांनंतर Y2Kची आठवण का केली असेल? Y2K ही २१व्या शतकातली पहिली ‘जागतिक फेक न्यूज’ होती!

Y2K या शतकातली पहिली जागतिक फेक न्यूज होती! तिला मोठमोठ्या प्रसारमाध्यमांनी हवा दिली. तिच्या सापळ्यात सापडून वेगवेगळ्या देशांच्या सरकारांनी ६०० अब्ज डॉलर खर्च केले. या रक्कमेविषयीही वेगवेगळ्या पत्रकारांनी वेगवेगळी मतं दिली आहेत. कुणी ८०० अब्ज डॉलर सांगितले, कुणी ४०० अब्ज डॉलर. तेव्हा फोकनाड बातम्यांना ‘फेक न्यूज’ म्हणण्याची पद्धत नव्हती. त्यांना ‘HOAX’ म्हणजे ‘अफवा’ म्हटलं जाई...

शकुंतलाबाई  परांजपे : खमक्या स्वभावाच्या, बंडखोर, प्रवाहाविरुद्ध पोहणाऱ्या

महर्षी कर्वे यांच्या रघुनाथ या मुलाने आणि फर्ग्युसन कॉलेजच्या प्राचार्यांच्या शकुंतला या मुलीने कामजीवनावर बोलावे, लिहावे आणि संततीनियोजनाचा प्रचार करावा ही कल्पना सनातनी मंडळींच्या पचनी पडणे अवघड होते. मात्र शकुंतला परांजपे या र. धों. कर्व्यांसारख्याच खमक्या स्वभावाच्या, बंडखोर, प्रवाहाविरुद्ध पोहणाऱ्या असल्याने त्यांनी या कुणाला भीक घातली नाही. संततिनियमनाची ही चळवळ त्यांनी १९३८ पासून १९५८ पर्यंत चालवली...

मुलाखत संपली तेव्हा ‘रामायणा’तल्या कुब्जा मंथराची जागा ‘श्री ४२०’मधली मायाळू केळेवाली गंगामाईने घेतली होती!

मुलाखतीसाठी बॅगमधून मी नोटपॅड काढले, तसे त्या आपल्या चित्रपट कारकिर्दीविषयी भरभरून बोलू लागल्या. आमच्या संभाषणाने मुलाखतीचे औपचारिक स्वरूप घेण्याआधीच स्वयंपाकघरात जाऊन चकल्या, लाडू, शेव असलेली एक गच्च भरलेली प्लेट त्यांनी माझ्यासमोर ठेवली होती ललिताजींचा हा पाहुणचार सुखावणारा होता. माझ्या मनात साठलेल्या एका खाष्ट, खडूस व्यक्तीची प्रतिमा या भेटीने बदलत होती...

पत्रकाराचीही, चूक ती चूकच!  

सध्या एका पत्रकारानं केली\न केलेली चूक आणि एका पत्रकारितेच्या नावाखाली भाटगिरी करणारावर झालेला हल्ला चर्चेत आहेत. त्या पार्श्वभूमीवर ज्येष्ठ पत्रकार कामिल पारखे यांनी ‘अक्षरनामा’वर ‘पत्रकारितेतील ‘त्या’ अनुचित आणि सहज टाळता येण्यासारख्या घटनेचा सल आजही माझ्या मनात आहे!’ या लेखात त्यांच्या एका चुकीची कबुली दिली आहे. त्यावरून मला माझ्या पत्रकारितेच्या सुरुवातीच्या दिवसातील एका धडा आणि एक चूक आठवली...

मी कशाला आरशात पाहू ग, मीच माझ्या रूपाची राणी ग

‘गोदी मीडिया’ हा शब्दप्रयोग आता जगप्रसिद्ध झालेलाय. ‘मोदीबिंदू’ हाही जुना झालाय. ‘देवेंद्रदल’ हा मात्र अजून तेवढा लोकप्रिय झालेला नाहीय. किंबहुना तो अगदी लपतछपत उच्चारला जाई, एखाद्या गँगच्या संकेतासारखा. मराठी पत्रकारितेत गेली पाच वर्षे ‘देवेंद्रदल’ नुसता उच्छाद घालत होते. कोणतेही बडे वर्तमानपत्र घ्या, कुठलीही वृत्तवाहिनी घ्या, मरतुकडी आकाशवाणी अन वयोवृद्ध दूरदर्शन घ्या, जिकडे तिकडे ‘देवेंद्रदल’ तैनात!...

पत्रकारितेवर घोंगावणारं खरं संकट

समकालीन मराठी माध्यमात जे पत्रकार चांगल्या बातम्या देतात, त्यात राहुल आघाडीवर आहे. त्याच्या काही बातम्या त्याच्यातला संवेदनशील माणूस, उत्सुक व जागरूक पत्रकारितेचा परिचय करून देणाऱ्या असतात, तर काही कोणतीही शहानिशा करता दिलेल्या असतात. शिवाय त्याची भाषाही अन्य सर्वच वृत्तवाहिन्यांवरील पत्रकारांप्रमाणे अचूक नसते आणि अन्य बहुसंख्य पत्रकारांप्रमाणे झालेली चूक दुरुस्त न करण्याचा दुर्गुण त्याच्यातही आहे...

पत्रकारितेतील ‘त्या’ अनुचित आणि सहज टाळता येण्यासारख्या घटनेचा सल आजही माझ्या मनात आहे!

इंग्रजी भाषेतील पत्रकारितेच्या दीर्घ कारकिर्दीत अनवधानाने, हलगर्जीमुळे वा क्वचित मुर्खपणामुळे विपर्यस्त, चुकीच्या बातम्या देण्याच्या इतरही अनेक घटना माझ्या हातून झाल्या आहेत. मात्र न झालेल्या रॅगिंगची ही बातमी आणि त्यामुळे आमच्या दैनिकावर आलेला विद्यार्थ्यांचा मोर्चा, ही त्यातली सर्वांत मोठी घटना म्हणावी लागेल. पत्रकारितेतील या सहज टाळता येण्यासारख्या घटनेचा सल माझ्या मनात आजही आहे...

मुस्लिमांविषयी द्वेष पसरवण्यासाठी व्हायरल केल्या गेलेल्या काही फेक न्यूज

करोना व्हायरस ही महामारी जगभर थैमान घालत असताना त्यात हात धुवून न घेतील ते हिंदुत्ववादी कसले! त्यांनी या महामारीचाही उपयोग मुस्लिमांविषयी द्वेष पसरवण्यासाठी केला आहे. म्हणूनच तर ‘द प्रिंट’ या पोर्टलने ‘Indians are fighting against coronavirus and BJP IT cell is fighting against Indians’ या नावाचा एक लेखच ४ एप्रिल २०२० रोजी प्रकाशित केला आहे. तर ‘टाइम’ या साप्ताहिकाच्या पोर्टलवर ३ एप्रिल रोजी It Was Already Dangerous to Be Muslim in India. Then Came the Coronavirus हा लेख प्रकाशित झाला आहे...

पणजी-म्हापशाचं ‘लॉकडाऊन’ झालं, गोव्यातला मांडवी पूल कोसळला तेव्हा…

काही दिवस पणजी व म्हापसा या शहरांतील वाहतूक काही काळ ठप्पच झाली. ही मानवनिर्मित आपत्ती होती. निकृष्ट दर्जाच्या बांधकामामुळे वा कुणाच्या हलगर्जीपणामुळे हे संकट कोसळलं होतं. या आपत्तीनं पणजी आणि म्हापसा या दोन्ही शहरांचं अचानक ‘लॉकडाऊन’ झालं! मांडवीचा पूल कोसळला अन लगेचच पणजीवासीय आणि मांडवीच्या पलीकडच्या तीरावर असलेल्या गोमंतकीयांचा प्रवासाचा दैनंदिन संघर्ष सुरू झाला...

प्रसारमाध्यमांतून कोविड-१९विषयी येणाऱ्या सनसनाटी बातम्यांवर विश्वास न ठेवण्यास अनेक कारणं आहेत.

सध्या प्रसारमाध्यमांत कोविड-१९विषयी येणाऱ्या बातम्यांवर विश्वास ठेवला, तर त्यातून दोन निष्कर्ष निघतात- १) कोविड-१९चा मृत्यूदर इतर कुठल्याही विषाणूपेक्षा खूप जास्त आहे. २) कोविड-१९चा विषाणू खूप जास्त गतीने आपला संसर्ग पसरवत आहे आणि करोनाग्रस्त लोकांची संख्या खूप झपाट्यानं वाढत आहे. पण या दोन्हीही निष्कर्षांवर आपण फारसा विश्वास ठेवू शकत नाही, ठेवू नये. का?...

करोना व्हायरसविषयी गेल्या काही दिवसांत मोठ्या प्रमाणावर व्हायरल झालेल्या १० फेक न्यूज

करोना व्हायरसविषयीच्या रोजच्या देशातल्या आणि जगातल्या वेगवेगळ्या बातम्यांनी काहीसं भीतीदायक वातावरण निर्माण केलं आहे. मानवजातीचे काही स्वयंघोषित रक्षणकर्ते तर रात्रंदिवस कामाला लागले आहेत. त्यांच्या सुपिक मेंदूतून अनेक एपिक कल्पना बाहेर पडत आहेत. फरक एवढाच आहे की, त्यातल्या बऱ्याचशा फेक न्यूज आहेत...

‘लोकशिक्षक’ मा. गो. वैद्य

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे माजी प्रवक्ते, संघाच्या हिंदुत्वाचे प्रखर भाष्यकार अशी ओळख असलेल्या मा. गो. वैद्य यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे एक साक्षेपी, निष्पक्ष, व्यावसायिक आणि कुशल संपादक, भाषा तज्ज्ञ, संस्कृतचे शिक्षक व अभ्यासक हेही असलेले पैलू अनेकांसाठी अज्ञात आहेत. त्यावर  प्रकाश टाकणारा हा लेख. आज, ११ मार्च २०२०ला मा. गो. वैद्य वयाच्या ९८व्या वर्षांत पदार्पण करत आहेत त्यानिमित्त...

दिल्लीतील हिंसाचार, मोदी सरकार आणि मराठी वर्तमानपत्रे

दिल्लीत सध्या हिंसाचार सुरू आहे. नागरिकत्व दुरुस्ती कायद्याचे समर्थक आणि विरोधक यांच्यातील संघर्षातून हा हिंसाचार सुरू झाला आहे. दिल्लीतील शाहीन बाग आणि इतर ठिकाणी गेल्या अनेक दिवसांपासून चालू असलेल्या शांततामय आंदोलनांवर कुठलाही तोडगा केंद्र सरकारने आजवर चर्चेच्या, संवादाच्या माध्यमातून काढलेला नाही. २४ फेब्रुवारीपासून सुरू झालेला हिंसाचार त्याचीच परिणती आहे...

मजकूर अपमानकारक असतो, तेव्हा ‘यू-ट्युब’ सर्वदूर पोहोचलेले असते!

ट्विटरसारखेच यू-ट्युबही आपला ‘अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य’ आणि ‘कशालाही परवानगी आहे’चा झेंडा घट्ट धरून आहे. आणि म्हणूनच दोन्ही कंपन्या उघडउघड द्वेषमूलक किंवा अपमानकारक मजकुरावर कठोर कारवाई करण्यास अनुत्सुक असतात. दोन्ही कंपन्या त्यांच्याकडे ‘अपारंपरिक आहेत’ असा ग्रह करून बघण्याबद्दल जरा जास्तच संवेदनशील आहेत. त्यांच्याबद्दलचा हा ग्रह पुढे येत राहतो, ते त्यांच्याकडे अनुकूलतेने बघावे या प्रयत्नातून...

‘फेक न्यूज’चा सामना करणारे केरळ आणि तेलंगणामधील दोन जबरदस्त उपक्रम

‘फेक न्यूज’ हे सध्याचं भीषण वर्तमान आहे. काही लोक केवळ करमणूक म्हणून, काही लोक आपल्या विरोधकांची बदनामी करण्यासाठी, काही लोक आपली राजकीय पोळी भाजण्यासाठी, काही लोक आपला प्रोपोगंडा राबवण्यासाठी, काही लोक जाणीवपूर्वक समाजात दुही माजवण्यासाठी तर काही लोक फारसा विचार न करता वेगवेगळ्या प्रकारच्या ‘फेक न्यूज’ बनवण्याचे, त्या पसरवण्याचा कुटिरोद्योग करत आहेत...

केशवराव पोतदार – असेही पत्रकार होते!

आजच्या पत्रकारितेला केशवरावाची तत्त्वनिष्ठा पेलणार नाही, कारण कोणतीही तडजोड करून त्यांनी लेखणी झिजवली नाही. केशवराव पोतदार हे साधेपणाचा उत्तुंग अविष्कार होते. स्कूटर असली तरी पायी चालण्यावरच कायमच त्यांचा भर असे. वस्त्र श्रीमंती न वापरण्याचा त्यांचा बाणा होता. आपली विचारसरणी कोणतीही असो बातमी लिहितांना ती आणायची नाही हा धडा गिरवून घेणारे केशवराव होते...

उर्दू साहित्यिक आणि विचारवंतांचा बेशरमपणा

आमचे साहित्यिक आणि विचारवंत वर्तमानातल्या घटनांवर बोलायला तयार नसतात, ही बाब खेदाची आणि शरमेचीदेखील आहे. खेद आणि शरम यासाठी की, साहित्यिक, विचारवंत कोणत्याही समाजाचा मुख्य आधार असतात. त्यांची स्थिती एका थिंक टँकसारखी असते. ज्या समस्या समाजासमोर उभ्या असतात, त्याचा सामना करण्यासाठी हे सांस्कृतिक प्रतिनिधी समाजमन तयार करत असतात...

महाराष्ट्रातील औटघटकेच्या ‘राजकीय कॉमिक-ट्रॅजेडी’विषयी आजच्या मराठी वर्तमानपत्रांचे संपादक काय म्हणतात?

योगायोगाने काल ‘संविधान दिन’ होता आणि कालच हे सगळे घडल्यामुळे भारतीय लोकशाही, संसदीय परंपरा, सर्वोच्च न्यायालयाची विश्वासार्हता, महाराष्ट्र म्हणजे बिहार किंवा कर्नाटक नसल्याचा निर्वाळा आदी गोष्टी उगाळल्या जात आहेत. अजून काही दिवस जातील. पण आजची महाराष्ट्रातील प्रमुख दैनिके काय म्हणतात? त्यांनी आपल्या अग्रलेखांतून काय मांडलं आहे? क्रमाक्रमानं पाहू...

सोशल मीडियानं अधिकाधिक निष्पक्ष, पारदर्शी आणि जबाबदार होणं, ही काळाची गरज आहे!

सोशल मीडियावरील राजकीय जाहिरातींवर पूर्णपणे प्रतिबंध लादणं, हा यावरचा उपाय होऊ शकतो अथवा नाही, हा चर्चेचा विषय होऊ शकतो, कारण आजच्या सोशल मीडियाच्या जगात एखादी गोष्ट जाहिरात असणं किंवा नसणं यातली रेषा धूसर होत चालली आहे, पण त्याविषयी समाज माध्यमांच्या व्यासपीठांनी अधिकाधिक निष्पक्ष, पारदर्शी आणि जबाबदार होणं ही काळाची गरज आहे, हे मात्र नक्की...

डिजिटल क्रांतीने ‘न्यूज’चं ‘नॉईज’मध्ये, ‘सेन्स’चं ‘सेन्सेशन’मध्ये आणि ‘क्रेडिबिलीटी’चं ‘केऑस’मध्ये रूपांतर केलं आहे!

नवीन माध्यमं आणि तंत्रज्ञानामुळे झालेला मोठा बदल म्हणजे लोकांचा माहितीचा स्त्रोत बदलला आहे. आता पारंपरिक (Traditional Media) नाही, तर नव्या माध्यमांद्वारे लोकांना बातमी आधी कळते. माध्यमांच्या दृष्टीनं हा खूपच मोठा बदल आहे. त्याचं कारण म्हणजे, नव्या माध्यमांचा असलेला वेग. नव्या तंत्रज्ञानामुळे ज्या क्षणाला घटना घडते, त्याच क्षणाला ती लोकांपर्यंत पोहोचते. त्यामुळे वृत्तपत्र आणि टीव्ही या पारंपरिक माध्यमांना धक्का बसला आहे...

पिसाटलेली पत्रकारिता!   

स्पर्धेमुळे न्यूज चॅनेल्स, वेब पत्रकारितेत ‘ब्रेकिंग न्यूज’ आणि ‘लाईव्ह’चा धुमाकूळ सुरू असून त्यात मुद्रित माध्यमांचीही ससेहोलपट होत असल्यानं सर्वच माध्यमांच्या वृत्तसंकलनात एक प्रकारचा ‘लोडेड’ पिसाटलेपणा आलाय. त्यामुळे माध्यमांचा तोल बिघडला आहे. अभ्यास करून, नीट माहिती घेऊन नेमके प्रश्न विचारणं, सत्य लोकांसमोर आणणं आणि बातम्या चूक ठरणार नाहीत, याची दक्षता घेणं पत्रकार/संपादक विसरले आहेत...

ट्रम्प आणि मोदी तर येत-जात राहतील, माध्यमांना जिवंत राहायचंय, मोकळ्या हवेत श्वास घ्यायचाय!

माध्यमांना भरपूर शिव्या दिल्या जाऊ लागल्या आहेत. गमतीची गोष्ट म्हणजे माध्यमांच्या स्वरूपात आणि स्वभावात भयानक परिवर्तन घडत असताना त्यांची विश्वासार्हता मात्र रसातळाला पोहचली आहे. अमेरिकेमध्ये तर डोनाल्ड ट्रम्प उघडपणे पारंपरिक माध्यमांना फेक न्यूज म्हणतात. भारतात अजून तेवढी वेळ आलेली नाही. पण एखादाच असा संपादक किंवा अँकर असेल जो सत्ताधाऱ्यांच्या ‘हो’ ला ‘हो’ म्हणत नसेल...

सत्ताधीशांपुढे संयतपणे पण धैर्यशीलतेने सत्य मांडणारी पत्रकारिताच लोकशाहीसाठी महत्त्वाची असते!

२०१९च्या रॅमन मॅगसेसे पुरस्कारासाठी रवीश कुमार यांची निवड करताना, त्यांच्या या सर्वोच्च प्रतीच्या व्यावसायिक निष्ठेला, नैतिक मूल्यनिष्ठेला, सत्याच्या बाजूने उभे राहण्याच्या त्यांच्या नैतिक धैर्याला, नीतीनिष्ठा आणि स्वतंत्र वृत्तीला याशिवाय मूक अशा अन्यायग्रस्तांना एक स्पष्ट आणि आदरयुक्त आवाज देणे महत्त्वाचे आहे. या त्यांच्या विश्वासालाच विश्वस्त मंडळाने पुरस्काररूपे मान्यता दिली आहे...

झुंडशाहीला सामोरं जात; धमक्या, ट्रोल्सचा हल्ला, हे सारं पचवून तो ‘नमष्कार, मैं भी रविश कुमार...’ असं म्हणत स्क्रीनवर हजर होतो... 

आपल्या ‘प्राईम टाइम’मध्ये सातत्यानं लोकांचे प्रश्न घेऊन उभा राहणारा हा सच्चा पत्रकार सातत्यानं झुंडशाहीला सामोरं जातो. ‘हां, मुझेभी डर लगता है!’ असं प्रांजळपणे सांगत प्रयत्नपूर्वक त्या भीतीवर मात करत धैर्य एकवटणारा रवीश कुमार ‘डरा हुवा पत्रकार, मरा हुवा लोकतंत्र पैदा करता है’ असं म्हणतो, तेव्हा तो एका अर्थानं लोकशाहीच्या चौथ्या खांबाच्या मूल्यांचं प्रतिनिधित्व करणारा आशेचा दिवा बनून उजेड पेरू पाहत असतो!...

रवीश कुमारच्या पत्रकारितेची जरब सत्तेमध्ये असणाऱ्या प्रत्येकाला वाटते!

दबावापुढे रवीश कुमार झुकला नाही. ‘आली अंगावर तर घे शिंगावर’ या म्हणीप्रमाणे त्याने सगळ्यांचा सामना केला आणि त्याच्या ‘प्राईम टाईम’ शोवर त्याने विरोधाचा, मतभेदाचा, प्रतिकाराचा व निर्भय अभिव्यक्तीचा विचारमंच म्हणून काम करणे चालू ठेवले. आजच्या संकटाच्या काळात रवीश कुमारने संघर्ष आणि अवज्ञाच्या गोष्टी सांगणे थांबवले नाही. आजच्या काळात तो शक्तिहीन, दुर्बलांचे हत्यार बनला आहे ...

ज्या गोष्टीत आनंद मिळत नाही, ती करायची नाही, असं मी ठरवलं!

जिथं ‘मिडियोक्रिटी’ला उत्तेजना मिळत आहे, अशा वातावरणात काम करावं का, असा प्रश्न मी स्वतःला विचारला. ही मिडियोक्रिटी किंवा सामान्यपणा सगळीकडे कमी-जास्त प्रमाणात होता. माझ्या समोर फारसे पर्याय नव्हते. थोडक्यात मी पूर्णपणे ‘burn out’  झाले होते. ज्या गोष्टीत आनंद मिळत नाही, ती गोष्ट करायची नाही, असं ठरवलं! आधी सुटी घेतली, नंतर नोकरी सोडली!!...

‘पाकिट’ नाकारणारी मी एकटी नव्हते, हेही तितकेच खरे!

एका राजकीय पक्षाच्या कार्यालयात प्रेस कॉन्फरन्स होती. ती पार पडल्यावर आम्ही कार्यालयाबाहेर गप्पा मारत बसलो होतो. तेवढ्यात प्रदेशाध्यक्षांचे खाजगी सचिव मला बोलवायला आले. एका बातमीसंदर्भात चर्चा करायची आहे, असे सांगून त्यांनी मला पुन्हा आत बोलावले. तिथे गेल्यानंतर त्यांनी एक पाकीट सरकवले. आत काही कागद असतील अशा भाबड्या समजुतीत मी ते उघडले तर आत नोटांचे बंडल...

...आणि चोवीस तास बातम्यांचा रतीब सुरू झाला!

बातमीचे रूप पालटले जेव्हा ओबी व्हॅनने प्रवेश केला. या तंत्रज्ञानाने बातमीचे थेट प्रक्षेपण सोपे झाले. घटना घडत असताना ही गाडी घेऊन गेले की, बातमीदार थेट बातमी देऊ शकायचा. ओबी व्हॅन्स दुभत्या गायी आहेत असा पवित्रा वृत्तवाहिन्यांनी घेतला. काही करून रोज त्यांनी बातम्या पैदा केल्या पाहिजेतच असे संपादकांनी, निर्मात्यांनी ठरवले...

‘देशद्रोह’च नाही तर आणखी काही कायद्यात सुधारणा हवी!

काँग्रेसनं भारतीय दंडसंहितेचं केवळ १२४-अ कलम रद्द करण्याची घेतलेली भूमिका स्वागतार्ह आहे, पण जनहितासाठी आणखी त्यापुढे जाण्याची गरज आहे. भारतीय दंडसंहितेचं कलम ३५३ आणि इनसाइनमेंट टू डिसअॅफेक्शन अॅक्ट तसंच कार्यालयीन गोपनीयता कायदा (Official Secrets Act 1923) हे कायदे रद्द करण्याची किंवा त्यात लोकशाही सुसंगत आणि लोकाभिमुख सुधारणा करण्याची हमी काँग्रेस पक्षानं द्यावी, असं मला वाटतं...

‘राज ठाकरे पब्लिक ब्रॉडकास्टिंग सर्व्हिस!’

महाराष्ट्रात ‘राज ठाकरे पब्लिक ब्रॉडकास्टिंग सर्व्हिस’ सुरू झाली, ही नक्कीच आशादायी, स्वागतार्ह आणि अनिवार्य अशी गोष्ट झाली! त्यांच्या भाषणात बातमी, अग्रलेख, व्यंगचित्र, भाष्य, दृश्यात्मक पुरावे, संवाद आणि निवेदन, निरीक्षण, प्रत्यक्ष भेट आणि निष्कर्षही असतो. म्हणजे ‘ट्राय’च्या नव्या नियमांनुसार कोणत्याही वाहिनीचे प्रक्षेपण आम्ही पाहिले तरी त्यांत जे मिळणार नाही, ते ठाकरे यांच्या प्रसारणात आम्हाला मिळते!...

‘नमो टीव्ही’ बेकायदेशीर, पण निवडणूक आयोगाला नाही फिकीर!

‘नमो टीव्ही’ त्याच्या कार्यपद्धतीनुसार निव्वळ एक जाहिरात प्लॅटफॉर्म आहे, हे धडधडीत सत्य आहे. त्यामुळे बेकायदेशीर प्रचार करण्याबद्दल निवडणूक आयोगाचे जे काही नियम आहेत, ते या वाहिनीला लागू व्हायला हवेत. निवडणुकीच्या काळात घटनात्मकदृष्ट्या जागरूक राहण्याचं काम निवडणूक आयोग योग्य प्रकारे करताना दिसत नाही. आयोगाची ही अकार्यक्षमता धोकादायक आहे...

मी नेहमीच ‘कॅल्क्युटेड रिस्क’ घेतली!

आमचे एक शिक्षक म्हणाले होते, ‘प्रत्येक पत्रकाराला रिस्क घ्यावी लागते. प्रश्न असा आहे, की तुम्हाला ही रिस्क अंदाज घेऊन (कॅल्क्युलेटेड) घ्यायची आहे, की बेधडक घ्यायची आहे? निर्णय तुम्ही घ्यायचा आहे.’ पुढे बातमीदारी करताना दंगली असोत, बॉम्बस्फोट असोत किंवा एखाद्या जाहीर सभेचे कव्हरेज, मी नेहमीच ‘कॅल्क्युटेड रिस्क’ घेतली...

आता प्रवास उलटा सुरू झाला आहे!

निर्भिड पत्रकार रवीश कुमार अलीकडच्या काळात सातत्यानं टीव्ही कमी पहा किंवा पाहूच नका, मलासुद्धा पाहू नका, असं कळकळीनं सांगत आहेत. त्याचं मुख्य कारण आहे, भारतातला टीव्ही ‘भारत’ दाखवत नाही. भारतातली टीव्ही पत्रकारिता एखाद-दुसरा अपवाद वगळता सतत कुणाची तरी तरफदारी करण्यातच धन्यता मानू लागली आहे. टीव्हीमध्ये काही काळ पत्रकारिता केल्याला एका पत्रकार महिलेनं कंटाळून टीव्ही पत्रकारिता सोडली, त्याची ही गोष्ट...

‘The Verdict’ : एका निवडणूक-अभ्यासकाचं पुस्तक

निवडणूक आली की, डॉ. प्रणॉय रॉय ती अभ्यासायला निघतात. ते निवडणूक कव्हर करायला नाही, शिकायला जातात. ते बाहेर जातात आणि जनतेचा आवाज ऎकून परततात. तसंच ते न्यूजरूममध्ये येतात आणि आमचं बोलणं ऎकून निघून जातात. दीर्घ काळ दम धरून या विद्यार्थ्यानं निवडणुकीवर पुस्तक लिहिलंय. पुस्तकाचं शीर्षक संक्षिप्त, त्यांच्या शैलीला साजेसं – ‘The Verdict’...

यानिस बेहरकीस : जगभरातला संघर्ष टिपणारा उत्कृष्ट वृत्तछायाचित्रकार

जगप्रसिद्ध ग्रीक वृत्तछायाचित्रकार यानिस बेहरकीस यांच्याकडे कमालीचा समर्पितपणा होता. अनेकदा ते त्यासाठी आपला जीवही धोक्यात घालत. जगभरातील अनेक ठिकाणचा संघर्ष त्यांनी आपल्या लेन्समधून दाखवला. शरणार्थीयांचा जीवनसंघर्ष टिपला. गल्फ वॉर दाखवलं. सीरियातली जाळपोळ दाखवली. काश्मीरमधला भूकंप दाखवताना त्यांनी आपला जीव धोक्यात घातला होता...

सोशल मीडियावर तुमचं जे जे काही आहे, ते आता गुप्त राहिलेले नाही!

हल्ली निवडणुकांचं वारं चांगलंच वाहू लागलं आहे. पण तुमच्या एक गोष्ट लक्षात आली आहे का? तुम्ही एखाद्या राजकीय पक्षाबद्दल फेसबुक किंवा ट्विटरवर जर तुमचं मत मांडत असाल किंवा त्वेषानं कमेंटसाठी तुटून पडत असाल, तर तुमचा कल कोणत्या पक्षाकडे असू शकतो, हे निदान फेसबुक किंवा ट्विटरनं ओळखलेलं आहे, असं समजा...

तुम्ही अडीच महिने चॅनल बघणं बंद नाही का करू शकत?

सत्य आणि तथ्य समजण्याच्या शक्यता मावळत आहेत. राजकीय पक्षांच्या परिघाबाहेरच्या मुद्द्यांसाठी जागाच उरलेली नाही. कितीतरी मुद्दे चर्चा होण्याच्या प्रतीक्षेत आहेत. या चॅनल्सचं साम्राज्य ही लोकांची हार. या चॅनल्सची जीत म्हणजे एका परीनं लोकांची गुलामी. यांच्या प्रभावापासून  कुणाची सहज सुटका नाही. तुम्ही दर्शक आहात. एका नेत्याच्या समर्थनार्थ पत्रकारितेच्या भ्रष्टतेचं समर्थन करू नका...

वायुसेना, सरकार यांच्या पराक्रमाच्या बातम्या देताना पत्रकारिता काळवंडली!

युद्ध किंवा दोन देशांतला ताणतणाव हा काळ मीडियासाठी आव्हानात्मक असतो. ‘ऑफ रेकार्ड’ आणि ‘ऑन रेकार्ड’ मिळणारी माहिती, त्या पुष्ट्यर्थ पुरावे मिळवणं किंवा प्रश्न उपस्थित करणं – या सगळ्यावर बऱ्यापैकी मर्यादा येते. सगळ्याच माहितीचा सोर्स सहसा एकच असतो. दुपारी अनेक चॅनल्स सांगू लागली की, आतंकी मसूद अज़हरचा मेव्हणा मारला गेला आहे. पण ही माहिती कुठून मिळाली, ते कोणालाच माहीत नव्हतं...

किती सोपं आहे, ‘देशद्रोही’ आणि ‘देशभक्त’ ठरवणं!

पुलवामा हल्ल्यातील शहीदांच्या कुटुंबातील सदस्यांचे अश्रू सुकले नव्हते, तोच पंतप्रधान आणि भाजप नेते मताच्या जोगव्यासाठी लोकांच्या दारात उभे राहिले. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या यवतमाळ व धुळ्यात उदघाटन सभा झाल्या. त्याच दिवशी बुलढाण्यात हजारो जनसमुदाय शहीद जवानांना निरोप देत होता. महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस आणि उद्धव ठाकरे यांची युतीसाठी मातोश्रीवर बैठक होत होती...

संस्कृतीहीन राज्याचे नेतृत्व देशपातळीवर कोण स्वीकारणार?

लोकशाहीच्या रक्षणाची भाषाही देशद्रोहाची ठरू लागल्याच्या काळात आपण जगतो आहोत. संवादाची जागा विसंवादाने घेतली आहे. राष्ट्रीय पातळीवरील वृत्तवाहिन्या पाहिल्या की, आपला देश यादवी युद्धाच्या उंबरठ्यावर उभा आहे की काय अशी चिंता वाटते. मन भयभीत होतं. साहित्य संमेलनात विरोधी मताच्या व्यक्तीचं भाषण ऐकण्याचा आत्मविश्वास राहिला नाही इतके आपण गलितगात्र झालो आहोत...

“तुम्हीच मला सांगा, ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’नं पुलंच्या निधनाची मोठी बातमी का वापरायची?”

“तुम्हीच मला सांगा, मराठी लोकांच्या नव्या पिढीतील किती जणांना पु ल. देशपांडे माहीत आहेत? पुण्यातील फर्ग्युसन कॉलेज रोडवर वैशाली आणि रुपाली हॉटेलांसमोरच्या घोळक्यांत असलेल्या मुला-मुलींना तुम्ही विचारा की, त्यांनी पुलंचं साहित्य वाचलं आहे का? त्यांचं उत्तर नकारार्थीच असणार आहे. तर मग नवी पिढी प्रमुख टार्गेट वाचकवर्ग असणाऱ्या आपल्या ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’नं पुलंच्या निधनाची मोठी बातमी का वापरायची?”...

‘अन्वयार्थ’ हे ऑनलाईन मराठी मासिक तटस्थ, विश्लेषणात्मक भूमिका घेणारं, येत्या काळाचं निष्पक्षपाती, निर्भीड ‘मुखपत्र’ असेल!

एकविसावं शतक हे डिजिटल युग असेल. भविष्याची चुणूक दाखवणाऱ्या ‘मायनॉरिटी रिपोर्ट’ या हॉलिवुड सिनेमात प्रसारमाध्यमं ही डिजिटल स्वरूपातील दाखवली आहेत, तसंच काहीसं येत्या वीस-पंचवीस वर्षात होईल असा टीमचा कयास आहे. त्यामुळे उर्वरित शतक जर डिजिटलच राहणार असेल त्याच्याकडे पाठ फिरवून पारंपरिक स्वरूपातच आपण हे चालवायला हवं, हा अट्टाहास आमची शहामृगी वृत्ती दाखवेल...

२०१९ मध्ये मोदी की राहुल? या चर्चा तुम्ही बघताच कशाला?

राजकारण महत्त्वाचंच आहे, हे मान्य. इतकी तर समज मला आहेच. त्यात सर्वांचा सक्रीय सहभाग असला पाहिजे. सगळ्यांची भागीदारी असायला हवी. पण, माहितीच्या अभावी तुम्ही खरी भागीदारी करूच शकत नाही, उरलो फक्त प्रेक्षकांच्या आकडेवारीपुरते, अशी तुमची  स्थिती आहे. यामागे चॅनल्सची असहाय्यता आहे. पण, तुम्हीही असहाय्य  झाला आहात का? ही डिबेट्स, या चर्चा ऎकणं तुम्ही बंद का नाही करत?...

नवीन वर्षाच्या स्वागतातले पण, परंतु, किंतु आणि जंतू वगैरे

३१ डिसेंबर हा वर्षाखेर दिन आणि एक जानेवारी हा वर्षारंभ दिन. त्यामुळे ३१ डिसेंबर रोजी सरत्या वर्षाचा आढावा आणि एक जानेवारी रोजी नव्या वर्षांतल्या आव्हानांची उजळणी करायची असते. मात्र असे स्वतंत्र दोन दोन अग्रलेख वर्तमानपत्रीय धबडग्यात बऱ्याचदा होत नाहीत. त्यामुळे एक जानेवारीला बहुतेक वर्तमानपत्रे नववर्षाचे स्वागत करताना येऊ घातलेली आव्हाने आणि सरत्या वर्षाचा मागोवा घेणारा अग्रलेख लिहितात...

बातमी वाघोबाची!

केवळ राजा चांगला असून चालत नाही, त्याचं दलही तितकंच चांगलं असावं लागतं. एखादी बातमी गाजते त्यावर सरकार हलते, उपाययोजना हाती घेते, पण त्या गरजूंपर्यंत पोहोचतच नाही, मग तो गरजू माणूस असो की, वन्यप्राणी; हाही वाघोबाच्या या बातमीचा आणखी एक अर्थ आहे. शिकार झालेल्या एका काळवीटांनं सलमान खान नावाच्या सुमार, पण लोकप्रिय नटाचा अजून पिच्छा सोडलेला नाही...

जनतेला आपल्या लायकीचं ‘सरकार’ मिळतं, तसा आपल्या ‘लायकी’चा टीव्ही मिळतो?

उपग्रह कार्यक्रमांचं प्रक्षेपण करू शकतो. सद्विवेक आणि तारतम्य याचं प्रक्षेपण नाही करू शकत. आर्थिक उत्पन्न मिळवण्यासाठी किती खालच्या पातळीवर उतरायचं हे आता इथल्या मीडिया-मॅनेजरना ठरवावं लागेल. सांस्कृतिक परिवर्तनाचं स्वागत करायला हवं हे खरं आहे. पण हे परिवर्तन कोणी घडवून आणायचं? वॉशिंग मशिन, मोटारींचे टायर्स, मोबाईल फोन, डिटर्जंट साबण तयार करणाऱ्या कंपन्यांनी की आपण?...

अनंतराव भालेराव : कैवल्यदानी संपादक

समाजात असहिष्णुता आणि असंस्कृतपणा म्हणजेच विचारसरणी असं मानणारा हुच्चपणा फोफावला आहे. या पार्श्वभूमीवर अनंत भालेराव नावाचा मूल्यगर्भ संस्कार तसंच तत्कालिन ‘मराठवाडा’ नावाच्या दैनिकाची गरज किती तीव्र आहे याची जाणीव नव्यानं सततच होत असते. अर्थात या जाणीवेला उडण्यासाठी पंख नाहीत, रुजण्यासाठी जमीन नाही आणि अनंत भालेराव यांच्यासारखं नेतृत्व नाही...

विनोबांच्या प्रायोपवेशनाची हकीकत 

नरेश गद्रे यांनी सांगितले- ‘विनोबा भावे गेले...’ आम्हा सर्व पत्रकारांच्या ९-१० दिवसांच्या अविश्रांत श्रमावर अक्षरशः पाणी पडले. कारण ती बातमी देणारा एकमेव पत्रकार म्हणजे युएनआयचे किरण ठाकूर होते. विनोबा भावेंनी अखेरचा श्‍वास घेतला, तेव्हा तेथे किरणशिवाय अन्य कुणीही पत्रकार उपस्थितच नव्हता. एका वेगळ्या अर्थाने ही इव्हेंट कव्हर करणार्‍या पत्रकारांना अपयशच आलेले होते आणि किरण ठाकूर बाजी मारून गेलेले होते...

‘#MeToo’ : तरुण तेजपाल ते मुबश्शर अकबर!

‘मी टू’ मोहिमेला ज्या पद्धतीनं प्रतिसाद मिळतो आहे, तो लक्षात घेता या सर्व ‘थोर नरवीर पुंगवां’ची नावं आज ना उद्या एक्सपोज होतीलच याची आता खात्री वाटू लागली आहे. हे ‘थोर’ केवळ दिल्लीतीलच नसतील तर आपल्या महाराष्ट्राच्या माध्यमांसकट संपूर्ण देशातील असतील. हे असे उद्योग करणारे सर्वत्र असतात. असे अनेक डावे आणि उजवे, कथित पुरोगामी आणि प्रतिगामी असा तो व्यापक विस्तार आहे...

‘#MeToo’...एका संपादकाचा कबुलीजबाब!

गेली अनेक वर्षं या घटना मनात होत्या, पण त्या लिहिण्याचा किंवा सांगायचा धीर होत नव्हता. भक्ती चपळगावकर-भाळवणकर आणि नीता कोल्हटकर यांच्यामुळे हा कबुलीजबाब देण्याचं धैर्य आलं. ‘धन्यवाद’ म्हटलेलं त्या दोघींनाही आवडणार नाही. याचा अर्थ कामाच्या ठिकाणी मी कुणा महिला सहकार्‍याशी गैरहेतूनं वागलो नसलो तरी फ्लर्ट मात्र केलं आहे. ही गुस्ताखी मी चक्क एका ज्येष्ठ सहकार्‍यासोबत केली...

‘ट्रम्प विरुद्ध अमेरिकन प्रसारमाध्यमं’ या लढाईत शेवटी प्रसारमाध्यमंच जिंकणार आहेत!

भारतात जी मंडळी प्रसारमाध्यमांवर अंकुश ठेवण्याचे मनसुबे रचते असतात,  त्यांनीही हे लक्षात घ्यावं. डोनाल्ड ट्रम्प यांनी प्रसारमाध्यमांना जनतेचा शत्रू घोषित करून अमेरिकेतील प्रसारमाध्यमांना एकजूट होण्याची मोठी संधी दिली. साडेतीनशे वृत्तपत्रं आणि टीव्ही चॅनल्स एकजीव होत थेट राष्ट्राक्षांच्या विरोधात उभी राहिली, हे चित्र नक्कीच दिलासा देणारं आहे...

मला सांगण्यात आलं की, मोदींचं नाव घ्यायचं नाही की, त्यांची तसबीर दाखवायची नाही! (उत्तरार्ध)

एटिडर-इन-चीफ म्हणजे मालक आपल्यासमोर हात जोडून उभा राहतो आणि म्हणतो, ‘बताइए करें क्या?’ अशा परिस्थितीत तुम्ही काय करू शकता? सुट्टीवर जाऊ शकता. राजीनामा देऊ शकता. आणि आश्चर्य म्हणजे राजीनामा देऊन बाहेर पडतो न पडतो तोच, ‘पतंजली’ची जाहिरात परत आली! दोन ऑगस्ट रोजी राजीनामा दिला आणि त्याच रात्री सॅटेलाइट नीट चालू लागलं! ...

भारतीय पत्रकारांपुढील यक्षप्रश्न : माध्यम-स्वातंत्र्यासाठी एकत्र यायचं की, मरायचं?

माध्यमांमध्ये मतभेद असले तरी त्यांनी न्यायासाठी एकत्र आलं पाहिजे. आपण पत्रकार त्यासाठीच असतो. जेव्हा माध्यमस्वातंत्र्य धोक्यात येतं, तेव्हा सर्वच जण संकटात सापडतात. सर्वांसाठीच हे कठीण असतं. तुम्ही एकत्र येऊन स्वातंत्र्याच्या रक्षणासाठी लढा द्यायची गरज असते. किंवा नष्ट व्हायचं असतं. त्यामुळे सध्या इतरांना पारखत बसू नका. इतरांच्या पत्रकारितेला कमी लेखू नका...

मला सांगण्यात आलं की, मोदींचं नाव घ्यायचं नाही की, त्यांची तसबीर दाखवायची नाही! (पूर्वार्ध)

देशातील जानेमाने वरिष्ठ पत्रकार पुण्य प्रसून वाजपेयी यांनी २ ऑगस्ट रोजी एबीपी न्यूज या वृत्तवाहिनीचा राजीनामा दिला. त्याच्या आदल्या दिवशी म्हणजे १ ऑगस्ट रोजी या वाहिनीचे व्यवस्थापकीय संपादक मिलिंद खांडेकर यांनी राजीनामा दिला होता. वाजपेयी यांच्या एबीपीवरील ‘मास्टरस्ट्रोक’ या कार्यक्रमाची वाढती लोकप्रियता मोदी सरकारच्या डोळ्यात खुपू लागली होती. त्यामुळे सरकारनं वाजपेयी यांना राजीनामा देण्यास भाग पाडलं...

विरोधकांचा ‘अविश्वास ठराव’ आणि इंग्रजी-मराठी वर्तमानपत्रांचा ‘ठेहराव’!

नरेंद्र मोदी सरकारविरोधात काल लोकसभेत अविश्वास ठराव मांडला गेला. तो बहुमतानं फेटाळला जाणार हे उघड होतं. तरीही तो मांडला गेला आणि अपेक्षेप्रमाणे फेटाळलाही गेला. पण ठरावावरच्या सलग बारा तास चाललेल्या चर्चेतून काय निष्पन्न झालं? आजची काही इंग्रजी व काही मराठी वर्तमानपत्रं ठरावाविषयी काय सांगतात? आधी इंग्रजी वर्तमानपत्रांच्या हेडलाईन्स पाहू या...

कोब्रा पोस्ट : दरारा आणि उतारा

अशा पार्श्वभूमीवर लोकशाहीच्या चौथ्या स्तंभाची स्थिती अधिक बिकट होत जाईल की सुधारेल असा प्रश्न पडतो. अनेकांना आताची स्थिती आणीबाणीसदृश्य वाटते, काहींना ही अघोषित आणीबाणी वाटते, तर काहींना आणीबाणी परवडली पण असे अंतर्गत पोखरलेपण नसावे असे वाटते. या संदर्भात जरा मागोवा घेतला आणि पत्रकारितेच्या आतापर्यंतच्या प्रवासावर दृष्टिक्षेप टाकला तर चित्र काय दिसते?...

दि. भा. घुमरे – एक भिडस्त संपादक!

नागपूर-विदर्भाबाहेरच्या बहुसंख्य मराठी वाचक तर सोडाच मराठी पत्रकारांनाही आज वयाच्या नव्वदीच्या घरात पोहोचलेल्या एक विद्वान आणि भिडस्त मामासाहेब घुमरे यांच्याबद्दल फार कमी ज्ञात आहे. नागपूरच्या ‘तरुण भारत’ या दैनिकाचे माजी मुख्य संपादक दि. भा. उपाख्य मामासाहेब घुमरे यांचा नुकताच मुंबईच्या सरोजिनी अकादमीच्यावतीने सन्मान करण्यात आला...

विजय तेंडुलकर यांचे ‘साधना’च्या संपादकांना पत्र

मराठीतील श्रेष्ठ नाटककार विजय तेंडुलकर यांच्या निधनाला नुकतीच, म्हणजे १९ मे रोजी १० वर्षं पूर्ण झाली. त्यानिमित्तानं ‘विजय तेंडुलकर यांना एका संपादकाचे अनावृत पत्र’ हा लेख २८ मे रोजी प्रकाशित केला होता. आता हा दुसरा लेख. हे पत्र तेंडुलकरांनी १९९८ साली ‘साधना’ साप्ताहिकाच्या तत्कालिन संपादकद्वयांपैकी श्री. जयदेव डोळे यांना लिहिलं होतं. त्यामुळे अर्थातच हे पत्र म्हणजे २८ मेच्या पत्राला प्रत्युत्तर नाही...

‘प.वा.’: समतावादी विचारांची बैठक असलेला वैचारिक देवाणघेवाणीचा मुक्त विचारमंच!

‘प.वा.’ सुरू झाला, तेव्हा उजवा विचार अत्यंत जोमात होता. १९९१मध्ये सुरू झालेलं खाजगीकरणाचं वारं आणि १९९२मधे बाबरी मशिदीच्या पतनानंतर सुरू झालेलं जमातवादाचं वारं १९९८मध्ये अधिक स्थैर्यानं, आत्मविश्वासानं वाहू लागलेलं होतं. खरं तर या परिस्थितीनेच ‘प.वा.’ला सर्व अडचणींच्या विरोधात तगून राहण्याचं बळ दिलं आहे. ‘प.वा.’ची वाट तोवर सरणार नाही, जोवर समतेच्या राष्ट्रीय महामार्गावर आपला प्रवास सुरू होणार नाही...

स्वातंत्र्याचा स्वैराचार

‘वेदांचा तो अर्थ आम्हांसिच ठावे’ असा दावा करणाऱ्या मध्ययुगीन मानसिकतेची पुनरावृत्ती करणारा एक संधिसाधूंचा नवा वर्ग, नवी मानसिकता जन्माला घालण्याचे पातक माध्यमे करत आहेत. कमीअधिक फरकाने हाच प्रकार मुद्रित माध्यमांतही बाळसे धरू लागला असून उच्चतम व्यावसायिक नीतिमत्ता, सत्य-असत्याची पारख करण्याच्या क्षमता, समाजहितासाठी विधायक कृतिशीलतेचा पुरस्कार या सर्वच बाबी इतिहासजमा झाल्या आहेत...

माध्यमं, शेती आणि राजकारण (उत्तरार्ध)

शेतकऱ्यांच्या दुःखाची अभिव्यक्तीही बदलण्याची गरज आहे. आज ऊरबडवेगिरी करून आणि शेतीचे अतोनात ग्लोरिफिकेशन करून हे दुःख मांडलं जातं. खरं तर शेतकऱ्यांचं शोषण करणाऱ्या ताकदींनी जेवढं शेतकऱ्यांचं नुकसान केलं नसेल तेवढं नुकसान शेतकऱ्यांच्या बाजूने गळा काढणाऱ्या या मंडळींनी केलं आहे. त्यामुळे समाजात शेतकऱ्यांबद्दल एक चुकीचा मेसेज गेला...

माध्यमं, शेती आणि राजकारण (पूर्वार्ध)

माध्यमांची ही गल्लत का होते? मुख्य प्रवाही माध्यमांचा तोंडवळा पूर्णतः शहरी आहे. शहरी मध्यमवर्ग, ग्राहक हाच आपला क्लाएंट आहे, अशी त्यांची धारणा आहे. त्यामुळे शेतीचे प्रश्न आपल्या वाचकांसाठी, प्रेक्षकांसाठी महत्त्वाचे नाहीत, असं त्यांनी ठरवून टाकलंय. मुळात हे गृहीतकच चुकीचं आहे. मुंबई आणि पुण्याचा काही भाग सोडला, तर संपूर्ण शहरी क्लाएंट अपवादानेच दिसतो. मग या ठिकाणी तरी शेतीचे प्रश्न महत्त्वाचे मानले पाहिजेत ना?...

लोकशाहीच्या दिवाणखान्यातला सोशल मीडिया नावाचा हत्ती (पूर्वार्ध)

तुम्ही पुरेसे सजग नसाल, तर काही काळातच तुम्हाला भासणारे सत्य हेच अंतिम सत्य आहे यावर तुमचा विश्वास बसेल व तुम्ही त्याच बुडबुड्यात तरंगत राहाल याची व्यवस्था सोशल मीडिया करेल. ट्रम्प-विजयानंतर अनेकांना जो धक्का बसला, त्यामागेही हाच बुडबुडा होता आणि गेल्या काही वर्षांत जगभरातील लोकांत जे एकारलेपण उदयाला आले आहे, त्यातही या सोशल मीडिया निर्मित बुडबुड्याचा मोठा हात आहे. हा बुडबुडा त्या एकारलेल्या विचारांना पूरक आहे...

लोकशाहीच्या दिवाणखान्यातला सोशल मीडिया नावाचा हत्ती (उत्तरार्ध)

तुम्ही पुरेसे सजग नसाल, तर काही काळातच तुम्हाला भासणारे सत्य हेच अंतिम सत्य आहे यावर तुमचा विश्वास बसेल व तुम्ही त्याच बुडबुड्यात तरंगत राहाल याची व्यवस्था सोशल मीडिया करेल. ट्रम्प-विजयानंतर अनेकांना जो धक्का बसला, त्यामागेही हाच बुडबुडा होता आणि गेल्या काही वर्षांत जगभरातील लोकांत जे एकारलेपण उदयाला आले आहे, त्यातही या सोशल मीडिया निर्मित बुडबुड्याचा मोठा हात आहे. हा बुडबुडा त्या एकारलेल्या विचारांना पूरक आहे...

ब्रिटिशांना बीबीसीचा आणि अमेरिकेला सीएनएनचा अभिमान वाटतो, तसा अभिमान वाटण्याजोगी वृत्तवाहिनी भारतापाशी आहे?

एके काळी ‘आम्ही सरकारची गैरकृत्यं चव्हाट्यावर आणतो,’ अशा बढाया मारणारी वृत्तपत्रं व वृत्तवाहिन्या आज तसं करायला कचरू लागली आहेत. त्याहूनही वाईट म्हणजे सरकारच्या विरोधकांच्या आणि टीकाकारांच्या विरोधात बोलताना मात्र आमचे आवाज चढतात. म्हणजे सत्तेतील लोकांवर ‘वॉचडॉग’ बनून गुरकावण्याऐवजी आजचा मीडिया राखणदार कुत्र्यासारखा किंवा मालकाला आपण आवडावं अशी इच्छा धरणाऱ्या पाळीव कुत्र्यासारखा वागू लागला आहे...

पत्रकार नेता बनू शकतो का?

एका व्यावसायिक स्वतंत्र पत्रकारानं अखेरपर्यंत तसंच रहायला हवं, या विचारावरची माझी निष्ठा अढळ आहे. परखड मतं मांडणारा, घडणाऱ्या घटनांचा साक्षीदार, वृत्तांतकार ही आपली ओळख त्यानं जपावी; राजकारणाच्या चतुर खेळींमध्ये स्पर्धक म्हणून सहभागी होऊ नये असं मला वाटतं. ज्यांना राजकारणात जायचं आहे त्यांनी खुशाल जावं, पण त्याआधी पत्रकारितेवर पाणी सोडावं...

कुमार केतकर नावाचा ज्ञानसंपन्नतेचा दरवळ!

कुमार केतकर म्हणजे ज्ञान आणि उमदेपणाच्या लक्ष लक्ष दिव्यांनी उजळलेलं झाड आहे, अशी माझी धारणा झालेली आहे. एक माणूस म्हणून त्यांच्यात काही दोष नसतीलच असं नाही. केतकर यांच्याविषयी नेहमीच मला आदर, अगत्य आणि आपुलकीही वाटत राहणार... कोणी काहीही म्हणो, त्यांचा मी आजन्म निस्सीम विवेकी चाहताच राहणार!...

माध्यमं वाकू शकतात, पण लोकशाही नाही वाकू शकत (उत्तरार्ध)

गव्हर्मेंट ऑफ मीडियामध्ये सगळं काही आलबेल नाही. आलबेल हेच आहे की, लोकशाहीविरुद्ध तो पूर्ण स्वातंत्र्यानिशी बोलत आहे. बंधुभावाविरोधात पूर्ण स्वातंत्र्यानिशी बोलत आहे. आपला गव्हर्मेंट ऑफ मीडिया स्वतंत्र आहे, आधीपेक्षा कितीतरी स्वतंत्र आहे, या सकारात्मक विधानावर मी माझं भाषण संपवतो...

माध्यमं वाकू शकतात, पण लोकशाही नाही वाकू शकत (पूर्वार्ध)

भारतीय लोकशाही माध्यमांच्या वाकण्यामुळे वाकू शकत नाही. ती माध्यमांच्या नाहीशा होण्यानं नाहीशी होणार नाही. ती ना आणीबाणीमध्ये वाकली, ना ‘गोदी मीडिया’च्या काळात. भारतीय लोकशाही आमचा आत्मा आहे. आमचं स्वत्व आहे. आत्मा अमर असतो. तुम्ही ‘गीता’ वाचू शकता. मी गव्हर्मेंट ऑफ मीडियाविषयी बोलतोय....

गुजरात विधानसभा निवडणूक निकालाची बातमी वर्तमानपत्रांनी कशी दिली?

१८ डिसेंबर रोजी गुजरात विधानसभा निवडणुकीचा निकाल जाहीर झाला. देशभर या निकालाची मोठी उत्सूकता होती, सलग २२ वर्षं भाजप सत्तेत असल्यानं, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचं राज्य असल्यानं आणि त्यांनी अर्धेअधिक मंत्रिमंडळ या निवडणुकीसाठी कामाला लावल्यानं. स्वत: मोदींनी गुजरातमध्ये तीसहून अधिक सभा घेतल्या. याच दिवशी हिमाचल प्रदेश विधानसभेचेही निकाल लागले. वर्तमानपत्रांनी ही बातमी कशी दिली, त्याचा हा कानोसा...

‘एकारलं कर्कश्शपण आणि (अ)सहिष्णुतेचं राजकियीकरण!’ - प्रवीण बर्दापूरकर

कितीही कटू असलं तरी सांगायलाच हवं की, मीडिया तोल ढळल्यासारखा वागतोय. मीडियामध्ये काही गंभीर लोक आहेत ते मीडियातून समाजाचे प्रश्न मांडण्याचा, राजकीय लाभांसाठी केलेले गैरव्यवहार, सत्तेतीच्या मस्तवालपणा, प्रशासनातील अधिकाऱ्यांच्या गैरवापराची प्रकरणे उघडकीस आणत आहेत, पण त्यात सातत्य नाही आणि अनेकदा त्यामागे ‘वेगळं’ काही दडलेलं असल्याचे वास येत उग्रपणे येत असतात, हे फारच चिंताजनक आहे....

सोशल मीडियाचे धक्कादायक, अशोभनीय ‘उद्योग’!

अमेरिकेच्या सिनेट व काँग्रेसच्या चौकशी समितीसमोर गेल्या आठवड्यात गुगल, फेसबुक आणि ट्विटर या तीन कंपन्यांच्या प्रतिनिधींना पाचारण केले होते. समितीच्या प्रश्नांना उत्तर देताना या प्रतिनिधींनी जी माहिती उघड केली आहे, ती बरीच धक्कादायक आहे. लोकशाही आणि समाजमाध्यमे (सोशल मीडिया) यांच्या परस्परसंबंधांवर यातून अनेक प्रश्न निर्माण झाले आहेत...

समाजमाध्यमे लोकशाहीसाठी धोकादायक ठरतील का?   

दुसरी बाजू कशी नालायक आहे, खोटारडी, वाईट, कुचाळखोर आहे, हेच प्रत्येक बाजू पुन्हापुन्हा ऐकत असल्यामुळे सहानुभूतीला काही वावच राहात नाही. क्षुद्रता, अफवा आणि अवाजवी गहजब यांच्यातच लोक गुंतून राहिल्यामुळे, आपण राहतो त्या समाजाच्या दृष्टीने काय महत्त्वाचे आहे हे त्यांच्या लक्षातच येत नाही. तसे झाल्याने उदारमतवादी लोकशाहीतील तडजोडी आणि बारकाव्यांना छेद जातो आणि कटकारस्थाने, स्थानिक राजकारण करणाऱ्या राजकारण्यांना...

लोकमतचे दिवस (पूर्वार्ध)

दिल्लीत ज्या वेगानं राजकीय घडामोडी घडत होत्या, त्या कोणाही पत्रकाराला मोहात पडणाऱ्या होत्या. एक पत्रकार म्हणून अनुभवाची पोतडी संपन्न करणारं असं ते वातावरण होतं. निवडणुकीत दिल्ली राज्यात झालेलं सत्तांतर जवळून अनुभवता आलेलं होतं, तर लोकसभा निवडणुकीत दुसऱ्या मोठ्या सत्तांतराची चाहूल लागलेली होती...

लोकमतचे दिवस (उत्तरार्ध)

ज्या वळणावर मी अचानक आलेलो होतो, त्याच वळणावर मी ‘जॅम’ झालो होतो! माझ्यासमोरचे प्रश्न आर्थिक होते, तसे ते मानसिक कुचंबणेचेही होते. दिल्लीत राहून मराठी प्रकाशन वृत्तवाहिन्यांसाठी काम करून अर्थाजन करण्याचा प्रयत्न आर्थिक आघाडीवर साफ फसलेला होता. दोन्ही वृत्तवाहिन्यांनी काम करून घेतलं होतं आणि ठेंगा दाखवलेला होता! माझ्याकडे नाव होतं, प्रतिमा होती; मात्र खिसा रिकामा होता...

मी जे केलं ती काही बहादुरी नाही, पत्रकारिता आहे!

भाजपचे राष्ट्रीय अध्यक्ष अमित शहा यांचा मुलगा जय शहा यांच्या कंपनीची गेल्या तीन वर्षांत कशी आश्चर्यकारक वाटचाल झाली, याविषयी पहिल्यांदा बातमी देणाऱ्या रोहिणी सिंह यांचं हे मनोगत. या सिंह यांनीच सोनिया गांधींचे जावई रॉबर्ट वड्रा आणि आनंदीबेन पटेल यांची मुलगी यांच्या गैरव्यवहाराच्या बातम्या दिल्या होत्या... पत्रकारिता कशाला म्हणायचं याची ठोस आणि सशक्त कारणं...

‘मला जीवे मारण्याची योजना आहे का?’ - रवीश कुमार यांचं पंतप्रधान नरेंद्र मोदींना पत्र

भारताचा एक सशक्त पंतप्रधान एका पत्रकाराची नोकरी काढून घेऊ शकतो. त्यावर काही जण म्हणतात, ‘फक्त काही दिवस वाट पाहा, बघा तुमची नोकरी लवकरच जाईल, तुमची सर्व व्यवस्था करण्यात आली आहे.’ असं झालं तर ती माझ्यासाठी सौभाग्याची बाब असेन. परंतु असं होऊ देऊ नका. माझ्यासाठी नव्हे तर भारताच्या महान लोकशाहीच्या सन्मानार्थ हे होऊ देऊ नका...

‘फेक न्यूज’चा बुरखा फाडणाऱ्यांना सलाम

आपल्या ‘गौरी लंकेश पत्रिके’ नावाच्या साप्ताहिकातून कट्टरतावाद्यांवर जहाल टीका करणाऱ्या ज्येष्ठ पत्रकार गौरी लंकेश यांची बेंगळुरू येथे काल त्यांच्या राहत्या घरात गोळ्या झाडून हत्या करण्यात आली आणि देशभरात शोकसंतापाची लाट उसळली. त्यांचे साप्ताहिक १६ पानांचे होते. १३ सप्टेंबरला प्रसिद्ध होणाऱ्या अंकासाठी गौरी यांनी लिहिलेला संपादकीय लेख फेक न्यूज या विषयावर होता...

माणूस मोठा ताकदीचा, पण...

१९६५ नंतरची दोन दशकं महाराष्ट्रातील तरुण वर्गात मोठी जागृती आणि चळवळ निर्माण करणाऱ्या ‘युक्रांद’ या संघटनेचे संस्थापक-अध्यक्ष, ज्येष्ठ समाजवादी नेते, विचारवंत, अहमदनगरचे माजी आमदार, ‘महाराष्ट्र गांधी स्मारक निधी’चे अध्यक्ष आणि ‘सत्याग्रही विचारधारा’ मासिकाचे संपादक डॉ. कुमार सप्तर्षी यांनी आज वयाची पंचाहत्तरी पूर्ण करून ७६ व्या वर्षांत पदार्पण केलं. त्या निमित्तानं हा लेख...

होय, मी भाजपच्या अभ्यासवर्गात गेलो!

परस्परविरोधी असणारांतील संवादाची मनात कोणतीही कटुता निर्माण न करणारी प्रक्रिया हे सदृढ लोकशाहीचं लक्षण आहे. त्यासाठीच मी उत्तनला गेलो होतो. भाजपचे लोक राजकीय विरोधक आहेत; ते आपले शत्रू नाहीत. सर्वमान्य सांसदीय लोकशाहीच्या चौकटीत आपणच सत्तेत आलो पाहिजे अन्य कुणी नाही, हा दुराग्रह आहे. त्याच सांसदीय चौकटीत राहूनच ते सत्तेत आले आहेत, हे दुराग्रहीपणानं अमान्य करणं अ-लोकशाहीवादीच आहे...

कोसळणाऱ्या इमारती मीडियावाल्यांची वाट पाहताहेत...

हे दृश्य, हा घटनाक्रम तास नेहमीचाच. शहरातली घरं साधारणत: पावसाळ्यात कोसळतात. महिनाभर त्यावरल्या चर्चा लेख, दोषारोप चालू राहतात. पाऊस आपल्याबरोबर इमारतींची पडझड, रस्त्यातले खड्डे या सारख्या समस्या घेऊन येतो, आणि आपल्या बरोबर घेऊन जातो. अलिकडे दुर्घटना पावसाची वाट पाहात नाहीत. शहरातल्या कितीतरी अनधिकृत इमारती कोसळण्याच्या बेतात आहेत; मीडियावाल्यांची नजर आपल्याकडे कधी वळते याची वाट पाहताहेत...

…आणि अशा प्रकारे ‘टाइम्स नाऊ’ने मला ‘देशद्रोही’ ठरवले!

डीएनए, हिंदुस्थान टाइम्स, फ्री प्रेस जर्नल यांसारख्या इंग्रजी वर्तमानपत्रांमध्ये जवळपास १० वर्षे पत्रकार म्हणून काम केलेले आणि मूळचे मुंबईकर असलेले कुणाल पुरोहित सध्या लंडनमध्ये शिकत आहेत. त्यांनी नुकत्याच लंडनमध्ये सामुदायिक हिंसाचाराच्या विरोधात आयोजित केलेल्या निषेध मोर्चात भाग घेतला. त्यानंतर अचानक एका भारतीय इंग्रजी वृत्तवाहिनीवर ते 'देशद्रोही' म्हणून झळकले...

एनडीटीव्हीवरील सीबीआयचा छापा आणि काही कळीचे प्रश्न

काल सीबीआयच्या पथकाने एनडीटीव्हीचे सहसंस्थापक प्रणव रॉय, त्यांच्या पत्नी राधिका रॉय आणि काही वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या घरावर अचानक छापे मारले. एनडीटीव्हीला टार्गेट करण्याचा करण्याचा हा काही पहिलाच प्रयत्न नाही. त्यामुळे त्यातून काही कळीचे प्रश्न निर्माण होतात. सरकार एनडीटीव्हीला सातत्याने टार्गेट करण्याचा प्रयत्न करत आहे...

अंधारात काळा पडदा

काल सीबीआयच्या पथकाने एनडीटीव्हीचे सहसंस्थापक प्रणव रॉय, त्यांच्या पत्नी राधिका रॉय आणि काही वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या घरावर अचानक छापे मारले. एनडीटीव्हीला टार्गेट करण्याचा करण्याचा हा काही पहिलाच प्रयत्न नाही. नोव्हेंबर महिन्यात पठाणकोट हल्ल्याच्या वार्तांकनावरून केंद्र सरकारने एनडीटीव्हीच्या प्रसारणाला एक दिवसाची बंदी घातली होती. त्यावेळी ‘अक्षरनामा’वर प्रकाशित झालेल्या लेखाचं हे पुनर्प्रकाशन......

अर्णब का ‘रिपब्लिक जादू’ चल गया...

मोजकी पण दर्दी प्रेक्षक संख्या असलेल्या इंग्लिश न्यूज बँडमध्ये आणखी एका वृत्तवाहिनीला खरेच अशी काही जागा होईल का, अशी चर्चा ६ मे पूर्वी होती. पण आता चर्चा फक्त आणि फक्त ‘रिपब्लिक’ची आहे. अर्णब आला, त्याने पाहिले आणि जिंकले या शब्दांत ‘रिपब्लिक’ टीव्हीच्या वाटचालीचे विश्लेषण करता येईल. गेली अनेक वर्षे थंड बस्त्यात असलेल्या इंग्लिश न्यूज बँडमध्ये ‘रिपब्लिक’ने ऊर्जा आणली आहे. ...

तुला-मला निरंतर शोधण्याची गोष्ट

आमच्या सहजीवनाचा गाभाच मुळात संवाद आहे. सतत वाहता, निर्हेतुक-सहेतुक, सापेक्ष-निरपेक्ष, विदेह-सदेह असा संवाद. त्यानंच आमच्यात कधीच नसलेला संकोच, अवघडलेपण आणि औपचारिकता यांना सतत नात्यातून दूर ठेवलंय. आमच्यात एक ‘नवरा-बायको’ असं रजिस्टर लग्नपद्धतीतून अस्तित्वात आणलेलं कायदेशीर नातं असलं तरी एकमेकांकडे केवढ्या तरी तटस्थ, वस्तुनिष्ठपणे आम्ही पाहू शकतो...

‘बीजेपी माझा’ कारण माध्यमांचं उथळपण!

मुद्रित आणि इलेक्ट्रॉनिक माध्यमांत ‘मला जे माहिती नाही ते जगातच अस्तित्वात/उपलब्ध नाही’, अशी तुच्छतावादी वृत्ती असणाऱ्यांची संख्या फोफावली आहे. या अशा अनेक कारणांमुळे एकूणच पत्रकारिता करणाऱ्या सर्वच माध्यमांची विश्वासार्हता व संस्कृतपणाची पातळी अनेकदा धोक्यात येते आहे. हे असेच सुरू राहिलं तर मुद्रित आणि इलेक्ट्रॉनिक माध्यमांवर आरोपीच्या पिंजऱ्यात उभं राहण्याची वेळ यापुढे कायमच येणार आहे....

दै. ‘कैसरी’ने रूढ केलेले, घडवलेले मराठी प्रतिशब्द

वर्तमानपत्रांनी एकेकाळी कशा प्रकारे नवनवे मराठी प्रतिशब्द घडवले याविषयी उल्लेख केला होता. दै. केसरी या स्वातंत्र्य चळवळीत महत्त्वाची भूमिका बजावणाऱ्या आणि बहुधा सध्या चालू असलेल्यांपैकी सर्वाधिक जुन्या वर्तमानपत्राने सुरुवातीच्या काळात कोणकोणते मराठी प्रतिशब्द रूढ केले याविषयीचा हा लेख इथे मुद्दाम संपादित स्वरूपात पुनर्मुद्रित करत आहोत. ...

...आणि ग्रंथोपजीविये।

तळवलकरांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा गाभा व आवाका दोनच शब्दांत सांगायचा ठरला, तर लेखन व ग्रंथवाचन हेच शब्द वापरावे लागतील. त्यांनी ललित व वैचारिक या दोनही प्रकारचे किती सखोल व व्यापक वाचन केले आहे, याचा अंदाज घेण्यासाठी त्यांच्या दोन डझन पुस्तकांच्या फक्त अनुक्रमणिकांवर नजर टाकली तरी पुरेसे आहे. मुख्य म्हणजे, त्यांच्या सर्व प्रकारच्या लेखन-वाचनाला आंतरराष्ट्रीय परिप्रेक्ष्य आहे, असे जाणवते....

काही अग्रलेख

२२ मार्च रोजी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’चे माजी संपादक गोविंदराव तळवलकर यांचं निधन झालं. तेव्हापासून मुद्रितमाध्यमं आणि सोशल मीडियावर त्यांच्या अग्रलेखांविषयी सातत्यानं बोललं जात आहे. तळवलकरांनी स्वत:च्या काही अग्रलेखांविषयी लिहिलेला हा लेख... यातून त्यांची अग्रलेखाकडे पाहण्याची भूमिका स्पष्ट होते आणि त्यांचं गांभीर्यही...

पत्रकारांचा बाप!

प्रयोगशील आणि उदारमतवादी संपादक, अफाट वाचक, मराठी व इंग्रजीत लीलया वावरणारा तसंच कायम सोपं लिहिणारा लेखक, आचंबित करणारा व्यासंगी आणि विद्वान... अशा विविध पातळ्यावर गोविंदराव तळवलकर आम्हा अनेक पत्रकारांचे बाप होते. महत्त्वाचं म्हणजे व्यक्तिमत्त्वात​​ ​लु​ब्ध करणारं विद्वत बहुपेडीपण असूनही त्यांच्यात पोझिंग नव्हतं, ढोंगीपणा नव्हता. ...

गोविंद तळवलकर : एका पर्वाचा अंत

ऐंशीच्या दशकात गोविंद तळवलकर यांना ‘हस्तिदंती मनोऱ्यातील संपादक’ म्हणून आणि माधव गडकरी यांच्याकडे ‘चळवळीतील लोकाभिमुख संपादक’ म्हणून पाहिले जात असे. परंतु कोणी काही म्हणो, या दोन्ही संपादकांचे योगदान मराठी पत्रकारितेत मोलाचे आहे. कर्णिकांनंतर 'महाराष्ट्र टाइम्स' ला परिपूर्ण व दर्जेदार वृत्तपत्र म्हणून ओळख देण्यासाठी तळवलकर यांनी सर्वार्थाने प्रयत्न केले....

तळवलकर

उत्तम सहकारी, निरंकुश अधिकार, ज्ञानोपासनेला सुयोग्य वातावरण, एकंदरच छापील शब्दांना मोल असलेला वर्तमानपत्रांचा सुवर्णकाळ असे सगळे शुभयोग तळवलकरांच्या संपादकीय कुंडलीत जुळून आले होते. त्यांना साक्षेपी आणि ज्ञानमार्गी संपादक बनता आलं. ते परवडलं... त्यांच्या काळात, म्हणजे जवळपास २५ वर्षं मटाचे पंचप्राण त्यांच्या अग्रलेखांतच सामावलेले होते, हे विसरून चालणार नाही. ...

गोविंदराव, आय मिस यू!

‘नौरोजी ते नेहरू’, ‘सत्तांतर’ भाग १ व २ आणि ‘नेक नामदार’ हीच गोविंद तळवलकरांची महत्त्वाची पुस्तकं आहेत; पुढे मी त्यांना ‘तुम्ही हीच पुस्तकं पुन्हा पुन्हा लिहिता आहात का?’ असा प्रश्‍न विचारला तेव्हा त्यांनी होकार तर दिलाच, पण ‘आधुनिक भारताच्या इतिहासातली मोठ्या माणसांची, मोठ्या घडामोडींची ही शंभर वर्षे आहेत. नवे कागदपत्र/पुरावे उपलब्ध होतात आणि आपली मांडणी परत एकदा तपासून घ्यावी लागते असं स्पष्टीकरणही दिलं होतं....

‘मिंट’ : वाचकांना उन्नत करणारं खणखणीत मॅग्नेट

१ फेब्रुवारी २०१७ ला ‘मिंट’ या इंग्रजी अर्थविषयक वर्तमानपत्राला दहा वर्षं पूर्ण झाली. माहितीची खातरजमा करून घेणं, भाष्य वा विश्लेषण हे माहिती, आकडेवारीवर आधारितच असण्याचा नियम, ती आकडेवारीसुद्धा तपासणारी स्वतंत्र यंत्रणा, एवढं करूनही एखादी चूक झालीच तर तिची जाहीर कबुली देणं – हा ‘मिंट’च्या विश्वसनीयतेचा कणा आहे. अर्थशास्त्राच्या माध्यमातून जीवनवेध घेण्याचा प्रयत्न ‘मिंट’ करतं...

अरुण साधू : आमच्या पिढीचे लेखक

ज्येष्ठ पत्रकार, कथा-कादंबरीकार व नाटककार अरुण साधू यांना नुकताच म्हणजे २१ डिसेंबर रोजी महाराष्ट्र फाउंडेशनचा जीवनगौरव पुरस्कार जाहीर झाला आहे. चटपटीत वाक्चातुर्य नसलेल्या, भिडस्त स्वभावाच्या आणि अनाग्रही अशा या लेखकाविषयी त्यांचे दीर्घकाळापासूनचे मित्र केतकर यांनी लिहिलेल्या लेखाचं हे संपादित पुनर्मुद्रण...

‘उडदामाजी काळे गोरे...’ नव्हे, तर पुष्पमाजी पुष्प मोगरी!

दै. लोकसत्तामध्ये १३ डिसेंबर रोजी प्रकाशित झालेले ‘उडदामाजी काळे गोरे’ हे संपादकीय (१३ डिसें) आणि त्यावर आलेल्या प्रतिक्रिया (१४ डिसें) वाचल्या. अ. भा. मराठी साहित्य संमेलनाचे नवनिर्वाचित अध्यक्ष डॉ. अक्षयकुमार काळे यांच्यावरील टीका अनाठायी आहे. खरे तर ती टीका नाहीच, नुसती शेरेबाजी आहे. ती केवळ अध्यक्षावरच नाही, अध्यक्ष निवडण्याच्या पद्धतीवर, मतदारांवर, समीक्षेवर, संमेलन रसिकांवरही आहे. ...

अंधारात काळा पडदा

राष्ट्रीय सुरक्षेला बाधा पोहोचेल अशा प्रकारे पठाणकोटमधल्या दहशतवादविरोधी कारवाईचं वार्तांकन केल्याबद्दल एनडीटीव्ही इंडिया या हिंदी वृत्तवाहिनीचं प्रक्षेपण एक दिवस स्थगित ठेवण्याचे आदेश माहिती आणि प्रसारण खात्याने दिले आहेत. हा निर्णय देशहितापलीकडे अभिव्यक्ती- स्वातंत्र्य वगैरे काहीही मोठं नाही, या भावनेतून घेतला गेला आहे की, त्यात नेहमीप्रमाणे राजकीय हिशोब चुकते करण्याचीच सरकारची नीती आहे?...

सरकारला शिक्षा करण्याचा अधिकारच नाही

सरकार आणि पत्रकार यांच्यामध्ये एक प्रकारचं कोल्ड वॉर आपल्याकडे पहिल्यापासूनच आहे. पण आता ते उघडउघड होऊ लागलं आहे. कारण सरकार त्यांच्यावर द्वेषभावनेनं कारवाई करतं आहे. त्यांचं खच्चीकरण करतं आहे. सरकारमधील काही मंत्री ‘प्रेस्टिट्यूट’ नावाचा नवीन शब्द पत्रकारांसाठी वापरतात. तो फार घातक आहे. असा शब्द देशभरातील पत्रकारांसाठी वापरायचा? जसे चांगले-वाईट पत्रकार सगळीकडे असतात, तसे चांगले-वाईट राज्यकर्तेही असतात......

हलिमाचा प्रेरणादायी लढा

मराठी साहित्य व पत्रकारितेच्या क्षेत्रात मुस्लीम तरुण-तरुण खूपच कमी प्रमाणात दिसतात. त्यातही मुली तर दुर्मीळ म्हणाव्या इतक्या नगण्य प्रमाणात आहेत. त्यातही मुली राजकीय विषयांवरील वार्तांकन करताना अभावानेच दिसतात. हलिमाचं हेही वेगळेपण नोंदवण्यासारखं आहे. एकाच वेळी अनेक पातळ्यांवर लढण्याची हलिमाची क्षमता मुस्लीम व इतर तरुणींना प्रेरणा देणारी आहे. आणि म्हणूनच तिच्या पुरस्काराचं विशेष अप्रूपही आहे....

...देश पोरका झाला!

चर्चेच्या मूळ तत्त्वालाच हरताळ फासणारा आक्रमक आवेग हीच अर्णबची ओळख राहिली आहे. समोरच्याला बोलू दिलं आणि तो आपल्या आकलनाच्या टेम्प्लेटबाहेरचं काही बोलला तर उत्तर काय द्यायचं, अशी पंचाईत. अशी लाइव्ह पंचाईत झाली आणि आपण खोटे ठरलो, तर जो सगळ्यात मोठ्या आवाजात ओरडतोय तो ब्रम्हदेव असं मानणाऱ्या चाहत्यांसमोर आपली काय इज्जत राहील, अशी त्याला भीती वाटत असावी. त्यामुळे मुदलात समोरच्याला बोलूच द्यायचं नाही, हेच धोरण...

भारतीय पत्रकारितेच्या इतिहासातलं दु:स्वप्न

‘टाइम्स नाऊ’ सुरू करण्यासाठी अर्णब आणि त्याच्या टीमने अतोनात मेहनत घेतली. परंतु वृत्तवाहिनी प्रसारित होऊ लागल्यावर त्यांना अपेक्षेप्रमाणे प्रेक्षक मिळत नव्हते. अर्णबवर त्याचा दबाव वाढू लागला आणि त्याची हकालपट्टी होणार अशी सर्वत्र चर्चा होऊ लागली. दबावाखाली अर्णबने आपल्या संपादकीय भूमिकेचा फेरविचार केला. हळूहळू सर्व संपादकीय सूत्रं त्याने स्वत:च्या हातात घेऊन संपादकीय भूमिकेवरील चर्चाही संपुष्टात आणली. ...

ईपीडब्ल्यूची पन्नाशी

‘इकॉनॉमिक अँड पोलिटिकल वीकली’ हे साप्ताहिक काही प्रमाणात देशाच्या राजकीय-आर्थिक ध्येयधोरणांवर आणि देशभरातील आघाडीचे संशोधक, अॅकेडमिशियन यांच्यावरही आपला प्रभाव राखून आहे. त्यामुळेच त्याचं ‘ईपीडब्ल्यू’ हे लघुरूप अतिशय आदरानं घेतलं जातं. १९६६पासून प्रकाशित होणाऱ्या या साप्ताहिकानं नुकतीच पन्नास वर्षं पूर्ण केली आहेत. आणि दुर्दैवानं याच वर्षात ते देशभर चर्चेचाही विषय ठरलं. त्याविषयी…...

धीस सोसायटी डझन्ट डिझर्व्ह अंबरीश!

अंबरीश मिश्र यांची ‘शुभ्र काही जिवघेणे’, ‘गंगेमध्ये गगन वितळले’, ‘सुंदर ती दुसरी दुनिया’ आणि ‘दरवळे इथे सुवास’ ही चारच पुस्तकं. केवळ इतकं मोजकं लिहून स्वतःचा वाचक वर्ग मिळवणारा हा लेखक आहे. अर्थात मिश्र यांची शैली वाचकांमध्ये खूप लोकप्रिय आहे. ते भयंकर मुडी आहेत. मात्र त्याचबरोबर हिंदी सिनेमातील गाणी, संगीतकार, अभिनेत्री, अभिनेते, चाळीस ते सत्तर कालावधीतील दिग्दर्शक, लेखक, कलावंत यांच्याबद्दलचा एक मोठा खजिना त्या...

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.