• ट्रेंडिंग
  • सदरे
  • ग्रंथनामा
  • कला - संस्कृती
  • दिवाळी २०२०
  • अर्धे जग
  • अजूनकाही

अजूनकाही

दिवाळी २०२४

लेख

दीपावली २०२३

लेख

दिवाळी २०२२

लेख

दिवाळी २०२१

निवडक ‘अक्षरनामा’
विशेष लेख

दिवाळी २०१८

संकीर्ण
माणसं : कालची, आजची, उद्याची

दिवाळी २०२०

लेख
जर...तर

दिवाळी २०१७

संपादकीय
संकीर्ण
ऑनलाईन\सोशल मीडिया
माध्यमांचं अधोविश्व
तळवलकर : एक मूल्यमापन

सदर

सरदार पटेलांची पत्रे
आडवा छेद
फिलॉसॉफी ‘जगण्या’साठी!
वास्तव-अवास्तव
पहिले महायुद्ध... १०० वर्षांनंतर
#जेआहेते
सत्योत्तरी सत्यकाळ
सडेतोड
रौशनख़याल तरुण
फोकस-अनफोकस
सिने-सौंदर्य
गांधी @ १५०
सिनेपंचनामा
इनसाइडर
‘कळ’फलक
मागोवा २०१६चा
चिनी माती
चला, शास्त्रीय संगीत ऐकू या
न-क्लासिक
सत्तावर्तन
चैत्यभू'मी'तला 'मी'!
लक्ष्मणरेषेवरून

दिवाळी २०१७

संपादकीय
संकीर्ण
ऑनलाईन\सोशल मीडिया
तळवलकर : एक मूल्यमापन
माध्यमांचं अधोविश्व
प्रास्ताविक
मुलाखत
व्यक्तिचित्रे
लेख

संपादकीय

संपादकीय
संतापकीय

पडघम

कर्नाटक निवडणूक २०१८
रामचंद्र गुहा @ 60
बाबरी पतन @ २५
गुजरात निवडणूक २०१७
महिला दिन विशेष
विदेशनामा
देशकारण
साहित्य संमेलन विशेष
बालदिन विशेष
माध्यमनामा
राज्यकारण
राष्ट्रीय-आंतरराष्ट्रीय
अर्थकारण
कोमविप (कोकण, मराठवाडा, विदर्भ, प.महाराष्ट्र)
सांस्कृतिक
साहित्यिक
उद्योगनामा
क्रीडानामा
तंत्रनामा
विज्ञाननामा

अर्धेजग

महिला दिन विशेष
कळीचे प्रश्न
खाणं\पिणं\लेणं
आरोग्य

संकीर्ण

ललित
वर्षाखेर विशेष
मुलाखत
श्रद्धांजली
विनोदनामा
फोटोएसे
व्यंगनामा
ब्लॉगांश
पुनर्वाचन
वाद-संवाद

आमच्यासाठी लिहा

आमच्याविषयी

संपर्क

Menu

  • Login
  • Go to Booksnama
  • Terms of use
  • Privacy Policy
  • Login
  • Go to Booksnama
  • Likes us on  
  • Follow us on 
  • Subscribe our channel on 
  • Terms of use
  • Privacy Policy

बंदिशीच्या शब्दांना सजवण्यासाठी खयाल गायला जात नाही

बंदिशीचे शब्द किंवा त्यांचा अर्थ ही काही खयालाची सीमारेषा नाही. विशिष्ट चषकात ओतल्यावरच ज्याला खुमारी आहे, असं काही खयाल हे पेय नाही. निवडक रंग-रंगोटी, कपडे, दागिने घालून सजवायची खयाल ही बाहुली नाही. खयाल आहे एक लसलसता अनुभव. एक शोध, एक आकांक्षा. निरोप समारंभाला केलेल्या भाषणांसारखा नसतो रागाचा भाव, तर तो असतो जवळ नसलेल्या व्यक्तीची भेट आणि ताटातूट एकाच वेळी घडवणाऱ्या आठवणींसारखा...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 26 August 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

भास्कर चंदावरकरांचे पुस्तक रोमहर्षक, उदबोधक आणि समृद्ध करणारे आहे!

भास्कर चंदावरकर हे भारतीय शास्त्रीय संगीत अभ्यासक, कलाकार, गुरू, भाष्यकार, भारतीय संगीतीचे प्रेमी. भारतीय संगीताची ‘भलती भलामण’ ते करत नाहीत. भारतीय संगीताची थोरवा गात ‘सुटत’ नाहीत. उगीचच अन्य संगीत संस्कृतीला ‘हिणवत’ नाहीत. कोणतंही अतिरंजित, अतिशयोक्त, बेजबाबदार विधान करत नाही. आपल्या संगीताविषयीचं प्रेम त्यांच्या कथनाच्या तळाशी मात्र मंद गुंजन करत असल्याचं जाणवतं...

  • केशव परांजपे
  • Sun , 13 August 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

“शास्त्रीय संगीत पाया, तर फिल्लम संगीत कळस काय रे?”

शास्त्रीय संगीत आणि सुगम संगीत यात श्रेष्ठ कोण याचा निवडा देता येणार नाही. व्यक्तिपरत्वे हे उत्तर बदलेल. शास्त्रीय संगीताची अभिरूची ही उच्च अभिरूची आणि सुगम संगीताची अभिरूची ही हीन जरी नाही, तरी जरा खालच्या दर्जाची, असा जो सार्वत्रिक समज आहे, तो सोडून द्यावा लागेल. संगीत ही स्वायत्त कला आहे. आणि तिची स्वायत्तता शास्त्रीय संगीतात अबाधित आहे. सुगम संगीत हे उपयोजित संगीत आहे, ही वस्तुस्थिती नाकारता येणार नाही...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 29 July 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

वाचलं नसेल तर वाचा (आणि मला धन्यवाद द्यालच!)

एका तालेवार गुणसंपन्न कलावतीचं चरित्र म्हणून हे पुस्तक वाचनीय आहेच, पण आजच्या संगीत व्यवहाराकडे बघण्यासाठी काहीएक वेगळं भान हे पुस्तक देईल असं मला नक्की वाटतं. परंपरेनं चालत आलेल्या बंदिशी – रागरागिण्यांचा वारसा पुढच्या पिढीला मिळत आलाच आहे, पण त्या जुन्या पिढीची, त्या जुन्या काळाची स्पंदनं अशा पुस्तकाच्या रूपानं उपलब्ध होत असतील तर तीही तितकीच मोलाची, नाही का?...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 15 July 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

कुंपण ओलांडण्याच्या मिषानं मुक्ती अनुभवता येते!

गायक आपल्या गाण्यानं स्वत:ला ‘जाण्यासाठी’ आणि श्रोत्याला ‘नेण्यासाठी’ एक वाट तयार करत असतो आणि एका क्षणाला (एका बिंदूनंतर) श्रोत्याला वाटू लागतं, ही वाट माझ्या माहितीची आहे. रागनियमाच्या बंधनांचा उपरेपणा तिथं गळून गेलेला असतो. ज्याला कुंपण म्हणून हिणवावं तेच क्षितिज भासू लागतं आणि नवनिर्मितीच्या अनंत शक्यता त्या क्षितिजाच्या अल्याड खुणावू लागतात...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 01 July 2017
  • 1 Comments
  • 5 Like

जयपूर- अत्रौली घराण्याच्या विशुद्ध परंपरेच्या वारसदार

धोंडूताई कुलकर्णी या जयपूर- अत्रौली घराण्याच्या ज्येष्ठ व श्रेष्ठ गायिका व गुरू होत्या. परंपरेची विशुद्धता जपण्याचं त्यांचं ब्रीद होतं. जयपूर- अत्रौली घराण्याच्या संपन्न विद्येचा समृद्ध वारसा त्यांनी उत्तम तऱ्हेनं जपला आणि अगदी आधुनिक पिढीपर्यंत तो पोचवला. शास्त्रीय संगीतातले विविध कल त्यांनी आपल्या सहा तपांच्या कारकिर्दीत पाहिले, अनुभवले. तरीही अभिजाततेचं निशाण सर्वस्व पणाला लावून त्यांनी उंच फडकत ठेवलं...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 17 June 2017
  • 0 Comments
  • 3 Like

अपेक्षित आलं तर अपेक्षापूर्ती, नाहीतर सुखद धक्क्याचा अपेक्षाभंग!

आपलं संगीत अनेक कलाकारांनी एकत्र येऊन साकारण्याचं - सामूहिक प्रस्तुतीचं संगीत नाही. त्यामुळेच उत्स्फूर्ततेचं मूल्य आपल्या एकल गायन-वादनात अनुसरता येतं. उत्स्फूर्ततेमुळे सौंदर्याचा वेध घेण्याच्या गायकाच्या प्रयत्नांत श्रोता सहभागी होतो. एकानंतर एक येणारे स्वर\बोल हे पूर्वनियोजित नसतात. प्रत्येक क्षणी श्रोत्याच्या मनात अपेक्षा उत्पन्न होते, उत्कंठा लागू राहते. अपेक्षित तेच आलं तर अपेक्षापूर्तीचा आनंद मिळतो...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 03 June 2017
  • 0 Comments
  • 3 Like

पं. शरच्चंद्र आरोलकर : हे तो प्रचीतीचे बोलणे

आरोलकरबुवा आणि नीलाबाई या गुरुशिष्यांतला विसंवाद या नात्याच्या सशक्त होण्यातले अडसर नीलाबाईंनी स्पष्टपणे मांडले आहेत. तरीही त्यात कुठे तक्रारीचा सूर येऊ दिलेला नाही. खरं तर त्यांच्या मनातच कुठे तो तरळलेला नाही. आपल्या मर्यादा, आपल्या नात्याच्या मर्यादा म्हटल्या की, त्याला दोन्ही बाजू आल्याच यांची समंजस जाणीव आणि अंतर्यामीचा काहीसा विषाद या लेखनात कुठेतरी जाणवत राहतो....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 20 May 2017
  • 0 Comments
  • 3 Like

“आकाश जसे दिसते तशी म्हणावी गाणी…”

आपापली वेगळी क्षेत्रं असणाऱ्या कलांची अशी मंचीम गळाभेट फार काही साधत नाही. मंचाच्या जागेत त्यांनी एकमेकींची स्पंदनं अनुभवावीत हेच बरं! कुमारजींनी ‘गांधी मल्हार’ या रागाची निर्मिती केली. कुमार, त्यांचं संगीत, त्यांचा कलाविचार न आवडणाऱ्या लोकांत या प्रयोगाची हेटाळणीही झाली. संगीताच्या परिघात राहून नव्याचा वेध घेण्याचा स्तुत्य प्रयत्न म्हणून ‘गांधी मल्हार’ हा प्रयोग मला खूप महत्त्वाचा वाटतो...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 06 May 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

प्रयोगसिद्ध गानपरंपरांचा मागोवा

सर्वसाधारणपणे गायन\वादनाविषयी लिहिताना ‘सुंदर’, ‘अप्रतिम’, ‘अवीट गोड’, ‘दिव्य’ अशा विशेषणांमध्ये वर्णन संपून जातं. पण ‘म्हणजे काय?’ हा प्रश्न उरतोच. रानड्यांनी या प्रश्नाचं उत्तर देण्यात काही एक यश मिळवलं आहे. अलंकारिक, लालित्यपूर्ण, संपूर्णपणे व्यक्तिनिष्ठ अशा उद्गारांतून लेखकाची लेखनवस्तूविषयीची भावना लक्षात येते, परंतु विश्लेषण होऊ शकत नाही. म्हणूनच रानड्यांना ‘गुळचट लालित्य’ वर्ज्य आहे....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 22 April 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

किशोरीताई गेल्या… हे कसं शक्य आहे?

किशोरीताई सतत हेच सांगत आल्या. स्वराच्या जितकं निकट जाता येईल तितकं निकट जा – शब्दांत, वाद्यतालात बद्ध अशा अवस्थेपेक्षा निखळ, केवल स्वरूपात स्वराला पहा. स्वर सुंदर आहे. भावमय आहे. प्रावाहिक आहे. चैतन्यमय आहे. दयाळू आहे. समर्थ आहे. वैश्विक आहे. तुमची अनुभूती सुंदर आहे. उत्कट आहे, चैतन्यमय आहे आणि नितळ पारदर्शी सूर त्या तुमच्या जाणीवेचं प्रतिबिंब होऊन आहेत....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 08 April 2017
  • 0 Comments
  • 3 Like

केवळ कुशल असेल तो कारागीर ठरतो, कलाकार नाही!

कला वेगळी आणि कौशल्य वेगळं असं मानलं जातं. कौशल्य (Craft) हे साधन तर कला (Art) हे साध्य! केवळ कुशल असेल तो कारागीर ठरतो, कलाकार नाही! भारतीय शास्त्रीय संगीतात कारागिरांची फौज उभी आहे. हे सर्व कौशल्य कलेत परिवर्तित होईल का आणि मग ही संगीतकला रसिकांच्या आस्वादाला येईल का, असे बरेच प्रश्न आहेत....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 25 March 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

‘चमत्कार’, ‘नमस्कार’ आणि ‘पुरस्कार’ या पलीकडे शास्त्रीय संगीत जाणार का?

कलाकारांनी ‘चमत्कार’ करावा, सर्वसामान्य माणसांनी त्यांना ‘नमस्कार’ करावा आणि मग कॉर्पोरेटसनी त्यांचा ‘पुरस्कार’ करावा असाच शिरस्ता आहे. चमत्कार करणारा संगीतेतर कलाक्षेत्रातील कोणी असेल तर याबाबतीत शास्त्रीय संगीतकलेला केवळ पॉप्युलर संगीताशीच नाही तर अन्य दृकश्राव्य कलांशी स्पर्धा करावी लागेल. यासाठी शास्त्रीय संगीतातला चमत्कारी, अवतारी कलाकार निर्माण करावा लागेल....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 11 March 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

शास्त्रीय संगीताचं जतन म्हणजे म्युझियम उभी करणं नाही!

जे सुंदर असतं पण वापरात नसतं, ते म्युझियममध्ये जाऊन बसतं! शास्त्रीय संगीताच्या वारशाचं जतन म्हणजे म्युझियम उभी करणं तर नाही ना? काळाबरोबर जी गोष्ट पुढे जाते तीच टिकते आणि काळाबरोबर पुढे जाताना बदल होत जातात. काही नव्या गोष्टी आत येतात, काही जुन्या मागे टाकल्या जातात. या अर्थानं टिकणं म्हणजे नव्या रूपात पुढे येणं! शास्त्रीय संगीताच्या संदर्भात ही प्रमेयं तपासून घेता येतील....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 25 February 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

धृपदाच्या जागी ख्याल, पण मग ठुमरीचं काय?

अजूनही ठुमरी मैफलीचा मुख्य भाग बनलेली नाही. ख्यालाच्या तुलनेत ठुमरीच कालबाह्य ठरू लागली आहे आणि मागेही पडली आहे. गंमत, हलकंफुलकं मनोरंजन जोराने पुढे आल्यामुळेही ठुमरी मागे पडली असेल. पण मग ख्याल तरुण तुर्क, बंडखोर अवतारातून कर्त्या, गंभीर तीर्थरूपांच्या श्रेणाला आणि आता हळूहळू पितामहांच्या श्रेणीला पोचत चालला आहे की काय?...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 11 February 2017
  • 0 Comments
  • 2 Like

“बरी तोतऱ्या नळाची शिरी धार, मुखी ऋचा!”

कर्मकांडात काटेकोरपणाला फार-फार महत्त्व असतं. वैज्ञानिक प्रयोगांत नेमकेपणाला जेवढं असतं तेवढंच! कारण कर्मकांड ही वैज्ञानिक प्रयोगांची आद्य जननीच आहे. म्हणूनच सामगायन शास्त्रबद्ध करण्याचे पराकाष्ठेचे प्रयत्न केले गेलेले दिसतात. तेजोमेघातून ताऱ्याची उत्पत्ती होतानाची स्थिती जणू संगीताच्या क्षेत्रात वैदिक संगीतात पाहायला मिळते....

  • केशव परांजपे
  • Sat , 28 January 2017
  • 0 Comments
  • 1 Like

ख्याल गायन : धरून चढणाऱ्यासाठी कठडे, उडून जाणाऱ्यासाठी मोकळं आकाश!

ख्याल गायनाचा एक आकृतीबंध, ढाचा बनला आहे आणि याच ढाच्यात सर्व राग गायले जातात. या ढाच्याबद्दल क्वचित कधी तक्रारीचा सूर कोणी लावला, पण तरी हा ढाचा तसा बदललेला नाही. या ढाच्याचं एक तर्कशास्त्र (तर्कविधान) आहे, ते नेमकं काय हे सांगणं कठीण आहे. पण ते आहे. सोप्या शब्दांत, ढोबळपणे सांगायचं तर ‘गाण्यासाठी गाणं’ हे ते तर्कशास्त्र आहे. धरून धरून चढणाऱ्यासाठी कठडे आहेत आणि उडून जाऊ बघणाऱ्यासाठी आकाश मोकळं आहे!...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 14 January 2017
  • 0 Comments
  • 3 Like

बंदिश म्हणजे काही भावगीत नव्हे!

बंदिश रागाची शकल दाखवले असं म्हणतात. एकाच रागातल्या अनेक बंदिशी गायल्या\एकल्या की एका रागाच्या अनेक छबी दिसून रागाचं व्यक्तिमत्त्व उमजू लागतं. बंदिश मंत्रासारखी असावी, सूत्ररूप, अल्पाक्षरी, सिद्ध आणि अनेक तरंग उत्पन्न करू शकणारी! बंदिशीनं गाणाऱ्यासाठी आणि ऐकणाऱ्यासाठी खूप जागा द्यावी. अवकाशाचं सूचन करून अवकाश भरून काढण्याची उर्मी द्यावी…बंदिश म्हणजे काही भावगीत नव्हे!...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 31 December 2016
  • 1 Comments
  • 4 Like

ऐकावं जनाचं, जरूर ऐकावं; पण ऐकावं मनाचं, हेच खरं!

प्रत्येक कलाकृतीचा प्रत्येक रसिकाला प्रत्येक वेळी सारखाच प्रत्यय येऊ शकत नाही. आपल्याला स्वत:ला जो आणि जेवढा प्रत्यय आला तो आणि तेवढाच आपल्यापुरता खरा आणि पुरेसा असायला हवा. एक राग अनेक वेळा अनेक कलाकारांकडून ऐकल्यावर त्याची एक सर्वसाधारण प्रतिमा आपल्या मनात तयार होते, ही अगदी नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. आणि अशी प्रतिमा तयार होण्यात आपल्या मनाचाही महत्त्वाचा वाटा असतो. ऐकावे जनाचे, जरूर ऐकावे; पण ऐकावे मनाचे, हेच खरं...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 17 December 2016
  • 1 Comments
  • 4 Like

अशी करा रागांशी सलगी

आपला रागदारी संगीताशी परिचय नसेल तर श्रवणांची सुरुवात रागदारी संगीताच्या ठळक, सर्वसाधारण आणि ध्वनि या पातळीवरच्या वैशिष्ट्यांची नोंद घेण्यापासून होते. या पातळीवरच्या परिचयासाठी पुरेसा वेळ द्या. तुम्ही शास्त्रीय संगीत फारसं ऐकलं नसलं तरी संगीत नक्कीच ऐकलेलं असतं आणि भारतीय लोकप्रिय संगीत जे कानावर पडतं त्याची नाळ शास्त्रीय संगीताशी बांधलेलीच असते. त्यामुळे हा काळ दीर्घ नक्कीच असणार नाही. ...

  • केशव परांजपे
  • Sat , 03 December 2016
  • 0 Comments
  • 3 Like

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.