अक्षरनामा : लेख

‘शालोम’ : येशू ख्रिस्ताशी संबंधित मराठीतील ८२ कवींच्या १४८ कवितांचे नवनीत

“मराठी काव्यक्षेत्रात अशा अनेक कविता आहेत की, ज्यामध्ये येशू ख्रिस्त या प्रतिमेचे प्रयोजन सातत्याने दिसून येते. ते वेगवेगळ्या स्वरूपात असले तरी, येशू ख्रिस्त या प्रतिमेचे मराठी कवितेत निर्माण झालेले स्थान नाकारता येणार नाही. मराठी कवितेच्या अभ्यासाच्या दृष्टीने ही जडणघडण तपासून बघणे, मला महत्त्वाचे वाटते. एकाच वेळी धर्मप्रसार आणि मानवी मूल्यांचे जतन करणारी ही कविता माझ्या संपादनकृतीला प्रवृत्त करणारी ठरली.”.......

महाराष्ट्र वा देशाच्या राजकारणात बंड किंवा बंडाळी ही काही नवी गोष्ट नाही. अविश्वसनीय वळणं हा राजकारणाचा एक पैलूच असतो…

आपल्याच नेत्याविरुद्ध, पक्षाविरुद्ध बंड करून, पारंपरिक विरोधकांशी हातमिळवणी करून सत्तेवर येणाऱ्या राजकीय नेत्यांची देशभरात भलीमोठी यादीच पाहायला मिळते. पवार यांच्याआधी महाराष्ट्र काँग्रेसमधील अनेक ज्येष्ठ नेत्यांनी आणीबाणीनंतर इंदिरा गांधींविरुद्ध बंड करून - आपलाच पक्ष खरा असा दावा करून - त्यांनाच पक्षातून बाहेर काढले होते.......

‘गोयंचो सायबा’ नक्की कोण? : समाजात दुफळी निर्माण करणारा आणखी एक नवा विषय

महाराष्ट्रात या आठवड्यात अनेक दैनिकांनी भोंगा, ‘हनुमान चालीसा’ आणि राज ठाकरे यांच्यावर पाने आणि सदरे खर्ची केली, त्याप्रमाणे गोव्यातल्या दैनिकांत ‘गोयंचो सायबा’वर. ‘गोयंचो सायबा’वरून गोव्यात रणकंदन माजले आहे, जसे भोंगा आणि ‘हनुमान चालिसा’वरून महाराष्ट्रात माजले आहे, काहीसे तसेच. ‘गोयंचो सायबा’ ही उपाधी नक्की कुणाला सार्थ ठरते यावरून वाद निर्माण झाला आहे.......

मराठी ख्रिस्ती साहित्यप्रवाह अजूनही ख्रिस्ती धर्म आणि धर्मगुरू यांच्याच प्रभावाखाली आहे!

मराठी साहित्य संमेलनापासून पहिल्यांदा वेगळी चूल मांडण्याचे धाडस ‘ख्रिस्ती साहित्य संमेलना’ने शंभरेक वर्षांपूर्वीच केले आहे. पहिले मराठी ख्रिस्ती साहित्य संमेलन १८-१९ एप्रिल १९२७ रोजी नाशिकमध्ये शरणपुरातल्या चर्च मिशनरी सोसायटीच्या मराठी शाळेत पार पडले. गंमत म्हणजे १९९२ पासून मराठी दलित ख्रिस्ती साहित्य संमेलनाने स्वतंत्र चूल मांडली आणि आतापर्यंत १० संमेलने भरवली आहेत.......

सय्यदभाई : इस्लाम आणि कुराणावर श्रद्धा कायम राखून मुस्लीम समाजातील अनिष्ट चालीरीतींची धर्मापासून फारकत व्हावी, अशी आग्रहाची मागणी करणारा संघर्षशील कार्यकर्ता

मजबूत बांध्याच्या आणि टोकदार मिशा असलेल्या सय्यदभाईंना पाहिले म्हणजे, ही व्यक्ती पोलीस अथवा सुरक्षा किंवा कायदेव्यवस्था हाताळणाऱ्या एखाद्या खात्यातील अधिकारी असावी, अशी समजूत कोणाचीही व्हायची. अन्यायकारक सामाजिक रूढी आणि कायदेकानून बदलण्याच्या कामाला सय्यदभाई यांनी अनेक वर्षे स्वतःला वाहून घेतले होते. ‘समान नागरी कायद्या’साठी अनेक वर्षं झगडणाऱ्या देशातील मूठभर व्यक्तींपैकी सय्यदभाई एक होते.......

पंडिता रमाबाईंचे जीवन ही सतत संघर्षाशी झुंजणाऱ्या, प्रतिकूल परिस्थितीशी लढून जीवनमूल्यांशी एकनिष्ठ राहणाऱ्या व्यक्तीची गाथा आहे!

रमाबाईंविषयी मुंबईच्या एका दैनिकात १८७८च्या जुलै महिन्यात पुढील बातमी प्रसिद्ध झाली - “हल्ली कलकत्त्यास रमाबाई नावाची कोणी मराठी स्त्री आली आहे. तिने कलकत्त्यात काही दिवस मुक्काम करून तेथील विद्वान मंडळीस चकित करून सोडले आहे. बाई संस्कृत भाषा बोलते, जागच्या जागी संस्कृत काव्य करते. तिचे वय बावीस वर्षांचे असून ती अविवाहित आहे...” या घटनेने संपूर्ण महाराष्ट्रात खळबळ उडाली. विविध प्रश्न विचारले जाऊ लागले.......

दीर्घायुषी मराठी नियतकालिकांपैकी एक असलेले ‘निरोप्या’ हे मासिक या महिन्यात ११९व्या वर्षात पदार्पण करत आहे…

जर्मनीतून महाराष्ट्रात येऊन मराठी भाषा शिकून, स्थानिक निरक्षर आणि अर्धशिक्षित ख्रिस्ती समाजाला ज्ञानार्जन करणारे फादर डोरिंग हे आज विस्मृतीत गेले असले, तरी ‘निरोप्या’च्या रूपाने त्यांचे स्मारक त्यांच्या कळपाच्या भेटीस आजही दर महिन्याला नियमाने येत आहे. ‘निरोप्या’ने मराठी भाषिक कॅथोलिक समाजात वाचनाची आवड निर्माण करण्याबरोबरच, या समाजात लेखकांच्या आणि कवींच्या पिढ्या निर्माण करण्यासाठीही मोठे योगदान दिले .......

आपल्यासारख्या नसणाऱ्या लोकांकडे संशयाने, द्वेषाने पाहण्याच्या वृत्तीत वाढ होत आहे. हिजाबवरून सुरू झालेला वाद हे केवळ एक उदाहरण म्हणता येईल

श्रीरामपुरात आम्ही राहायचो ती चाळ बहुजातीय आणि बहुधर्मीय होती. आमच्या एका भिंतीला लागून एक आणि समोर एक, अशी दोन मुसलमानांची घरं होती. दुसऱ्या भिंतीला लागून मराठा कुटुंबाचं घर, तर समोर माळी कुटुंबांची तीन घरं होती. दुसऱ्या एका टोकाला आणखी एक मुसलमान घर होतं. थोड्या अंतरावर असलेल्या एकमजली इमारतीत इतर जातींतली आणि मारवाडी समाजाची घरं होती, तर चाळीच्या अगदी शेवटच्या टोकाला दगडी बांधकामाची बैठी घरं होती.......

गोव्यातला निवडणुकीचा ‘वर्षाऋतू’ आणि ‘आयाराम-गयाराम’ उर्फ ‘आलेमाव गेलेमाव’ सोहळा!

मनोहर पर्रीकर यांच्या मुलाला - उत्पल - पणजीतून उमेदवारी नाकारून भाजपने चक्क काँग्रेसचे आमदार बाबुश मोन्सेरात यांना तिकीट दिले आहे. पर्रीकर दिल्लीत संरक्षणमंत्री म्हणून गेल्यावर मुख्यमंत्री म्हणून त्यांची जागा लक्ष्मीकांत पार्सेकर यांनी घेतली होती. मात्र २०१७च्या विधानसभा निवडणुकीत काँग्रेसच्या उमेदवाराने त्यांचा पराभव केला. तो उमेदवार म्हणजे बाबुश मोन्सेरात.......

आज १५ जानेवारी. मार्टिन ल्युथर किंग (ज्यु.) यांचा जन्मदिन आणि अमेरिकेत नव्याने लागू झालेली १९ जूनची सार्वजनिक सुट्टी...

अमेरिकेत मार्टिन ल्युथर किंग (ज्युनियर) यांच्या १५ जानेवारी जन्मदिनाच्या आणि या नव्याने लागू केलेल्या १९ जूनच्या सार्वजनिक सुट्टीला विशेष महत्त्व आहे. या दोन देशांतल्या या सार्वजनिक सुट्ट्या त्या-त्या देशांतल्या एकेकाळच्या उपेक्षित समाजघटकांच्या अस्मितेशी आणि त्यांच्या वाढत्या सामाजिक बलाशी निगडित आहेत.......

बांगला देशने रक्तरंजित इतिहास आणि दीर्घकाळ लष्करी राजवट अनुभवली आहे. अनेकदा या देशातील राजवटीने भारताकडेही संशयी नजरेने पाहिले आहे

बांगला देशने आता सुवर्णमहोत्सवी वर्षात पदार्पण केले आहे. गेल्या काही वर्षांत बांगला देशात पुन्हा लोकशाही व्यवस्था प्रस्थापित झाल्याचे दिसत आहे. काही वर्षांपूर्वी बांगला देशी नागरिक भारतात मोठ्या संख्येने घुसखोरी करत असत, याचे कारण म्हणजे त्या देशातील बेरोजगारी, गरिबी, आणि अराजकता असे. गेल्या काही वर्षांत मात्र हे चित्र बदलताना दिसत आहे.......

तमाशाविषयी काही प्रश्न आणि तमाशाचे फड बंद पाडणारे औरंगाबाद जिल्ह्यातले जाकियरबाबा

आपल्या मुलांनी आपला व्यवसाय पुढे चालू ठेवावा असे प्रथितयश डॉक्टरांना, राजकीय पुढाऱ्यांना आणि इतर काही क्षेत्रांतील लोकांना वाटत असते. तमाशा ही लोककला म्हणून टिकून राहायला हवी, असे म्हणणाऱ्या आणि त्या दृष्टीने प्रयत्न करणाऱ्या लोकांनाही आपल्या मुलाबाळांनी या क्षेत्रात पैसा आणि नाव कमवावे असे मनापासून वाटले, तरच या लोककलेला समाजमान्यता आणि प्रतिष्ठा प्राप्त झाली असे म्हणता येईल.......

ख्रिसमस ट्री सजवताना आणि सणाची तयारी करताना ख्रिसमस कॅरोल्सचं पार्श्वसंगीत वेगळ्याच दुनियेत घेऊन जातं…

ख्रिसमसच्या साधारणतः १०-१५ दिवस आधी कॅरोल सिंगर्सच्या तुकड्या ख्रिस्तमसची गाणी घरोघरी आणि इतर ठिकाणी म्हणण्यासाठी बाहेर पडतात. नाताळ सणापूर्वी एक-दोन दिवस आधी त्यांना त्यांच्या परिसरातील किंवा त्यांच्या चर्चमधल्या सगळ्या सभासदांच्या घरी भेटी द्यायच्या असतात. हे कॅरोल सिंगर्स गायनासाठी येतात. सांता क्लॉजसुद्धा कॅरोल सिंगिंगमध्ये रंगत आणतो.......

घसरत्या मूल्यांमुळे मुद्रित माध्यमांवरचा आणि एकूण प्रसारमाध्यमांवरचा लोकांचा विश्वास ढळत असेल तर त्यात आश्चर्य नाही…

एकेकाळी संपादकीय आणि संपादकीय पान हे कुठल्याही दैनिकाचा आत्मा समजले जाई. संपादकीय सदर असल्याशिवाय सरकारी जाहिराती मिळत नाहीत, असेही म्हटले जायचे. हल्ली दैनिकांना संपादकाचा चेहराच राहिलेला नाही. अलीकडच्या काळात माझ्या घरी फक्त एक इंग्रजी आणि एक मराठी वृत्तपत्र येते. त्यातील संपादकीय मी कधी वाचले होते, ते मलाही आठवत नाही.......

प्रत्यक्ष अनुभवलेल्या आणि न अनुभवलेल्या मराठी साहित्य संमेलनांच्या काही आठवणी…

पुलंच्या अध्यक्षतेखाली भरलेले इचलकरंजीचे साहित्य संमेलन पहिलेच मोठे गाजलेले संमेलन. ते होण्यापूर्वी कितीतरी दिवस आधी नियकालिकांची पानेच्या पाने व रकाने त्याविषयीच्या मजकुराने भरत होती. कराडचे संमेलन भरण्याआधीच त्याभोवती वादाचे ढग जमायला सुरुवात झाली होती. आणीबाणीच्या काळात हे संमेलन होत होते, तरीसुद्धा ‘सर्व काही अलबेल आहे’ असे मानणारे आणि सांगणारे बहुसंख्य लोक होते.......

फेब्रुवारीत होणाऱ्या गोवा विधानसभेच्या निवडणुकीचा धमाका असणार आहे. त्याची चुणूक आतापासूनच दिसायला लागली आहे…

पंजाबप्रमाणेच गोव्यातील निवडणुकीचे पडघम कधीच सुरू झाले आहेत. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आपल्या रोममधील दौऱ्यात अचानक व्हॅटिकन सिटी या जगातील सर्वांत छोट्या सार्वभौम देशाला भेट देऊन आणि त्याचे प्रमुख व कॅथोलिक पंथाचे परमाचार्य पोप फ्रान्सिस यांची गळाभेट घेऊन गोव्यातील निवडणूक प्रचाराचा बिगुल वाजवला आहे. पंजाबऐवजी भाजपची ताकद या वेळी देशातील सर्वांत लहान राज्य असलेल्या गोव्यात पणाला लागणार आहे.......

गुरुनाथ नाईक : सामान्य वाचकांची वाचनसंस्कृती जोपासण्याचं, तिला उत्तेजन देण्याचं फार मोठं काम करणारा लेखक

सामान्य मराठी वाचकांना आगळ्यावेगळ्या तऱ्हेचं साहित्य वाचायला देऊन त्यांना वेगळ्या विश्वाची सफर घडवून आणण्याचं काम या लेखकानं केलं. विनोदी लेखकाला साहित्यविश्वात प्रतिष्ठा आणि मान मिळत नाही, तीच बाब रहस्य आणि साहसी कथालेखकांचीही असते. वाचकांमध्ये ते कितीही लोकप्रिय ठरले, तरी त्यांचं साहित्य उच्च अभिरुचीचं गणलं जात नाही. त्यामुळे त्यांना साहित्य पुरस्कार वगैरे मिळत नाहीत. नाईक यांचंही असंच झालं.......

रोझरी माळेचे पोर्तुगीजमधले ते शेवटचे कवन मधुर सुरात गायले जात असताना पोर्तुगीज संस्कृतीची शेवटची घरघर मला अस्वस्थ करत होती

कुठलीही भाषा नाहीशी होते, तेव्हा ती बोलणाऱ्यांची संस्कृतीही नामशेष होते. गोव्यातून पोर्तुगीज कधीच हद्दपार झाली आहे. पोर्तुगीज संस्कृती आणि इतिहासाचे अनेक अवशेष मात्र गोव्यात आजही आढळतात. दमण आणि दादरा, नगर हवेली येथील परिस्थितीसुद्धा काहीशी अशीच आहे. येथील कॅथोलिक समाजाची संख्या अगदीच कमी असल्याने पोर्तुगीज भाषा आणि इतरही अनेक वारसे येत्या काही वर्षांतच नाहीसे होणार आहेत, असे मला इथे आल्यापासून वाटते आहे.......

जातीव्यवस्था आणि चातुर्वर्ण्य हे भारतीय संस्कृतीचा एक अविभाज्य भाग आहेत, केवळ हिंदू धर्माचीच ती मक्तेदारी नाही… हे खरं नाही!

जातीव्यवस्था आणि चातुर्वर्ण्य हे भारतीय संस्कृतीचा एक अविभाज्य भाग आहेत, केवळ हिंदू धर्माचीच ती मक्तेदारी नाही, हे मानण्यास अनेक जण तयारच नसतात. त्यांना चरणजित सिंग चन्नी हे एक चपखल उत्तर असू शकतं. हिंदू धर्मातील सर्व जाती-जमाती आपल्यात सामावून घेणारा शीख हा पहिला धर्म असावा. नंतरच्या काळात धर्मांतर मान्य असलेल्या इतर धर्मांनीही नकळतपणे शीख धर्माचा हा कित्ता गिरवला.......

बिशप व्हॅलेरियन डिसोझा : द गुड लॉर्ड इंजेक्टस अ स्पेशल डीएनए ऑफ अ लॉन्गर लाईफ व्हेन एव्हर अ न्यु बिशप इज अपाँइंटेड फॉर द पूना डायोसिस!

ख्रिस्ती समाजाविषयी इतरांना कुतूहल असते. या लोकांमध्ये घरी कोणती भाषा बोलली जाते, चालीरीती, धार्मिक आणि सांस्कृतिक प्रथा काय आहेत, याविषयी तर अनेक गैरसमज आहेत. खरे तर भारतातील आणि महाराष्ट्रातील ख्रिस्ती समाज हा या मातीतीलच एक समाजघटक आहे. एक धार्मिक श्रद्धा सोडली तर इतर कुठल्याही बाबतीत हा समाज इतर स्थानिक समाजघटकांपासून वेगळा नाही. हा समाज बहुसांस्कृतिक आणि बहुभाषिक आहे.......

जोपर्यंत महिलांना राजकीय आरक्षण देण्याबाबतचा कायदा मंजूर होत नाही, तोपर्यंत त्या राज्याराज्यांत मुख्यमंत्रीपदांवर येऊ शकणार नाहीत...

आतापर्यंत आसाम, उत्तर प्रदेश, गुजरात, तामिळनाडू, पश्चिम बंगाल, बिहार, जम्मू-काश्मीर, राजस्थान, मध्य प्रदेश, दिल्ली, गोवा, दमण आणि दीव येथे महिला मुख्यमंत्री झालेल्या आहेत. साक्षरतेच्या आणि इतर बाबतीत पुढारलेले म्हणून गणल्या गेलेल्या केरळ आणि महाराष्ट्रासारख्या राज्यांत मात्र आजवर एकही महिला मुख्यमंत्री झालेली नाही.......

फादर हार्मन बाखर : युरोपात जन्मलेल्या या व्यक्तीने महाराष्ट्रातील एका दुष्काळी जिल्ह्याचा कायापालट केला!

अहमदनगरसारख्या दुष्काळी जिल्ह्याचा संपूर्ण कायापालट करण्याचा फादर बाखर यांनी प्रयत्न केला. या जिल्ह्यातील पारनेर तालुक्यातील कासारे, संगमनेर तालुक्यातील मेंढवण आणि अहमदनगर तालुक्यातील पिंपळगाव वाघा या गावांचे झालेले आर्थिक परिवर्तन फादर बाखर यांच्या कार्याची पावती आहे. एकेकाळी सतत दुष्काळाच्या छायेखाली वावरणाऱ्या क्षेत्रातील हे परिवर्तन क्रांतिकारक स्वरूपाचे आहे.......

ज्यांचा आपल्या जिभेवर लगाम नसतो, त्यास ‘फूट इन द माऊथ सिंड्रोम’ म्हणतात!

सार्वजनिक व्यासपीठावर वावरताना कुठल्याही क्षेत्रांतील व्यक्तीने आपण काय बोलतो, त्याचे काय परिणाम होतील, याचे अवधान राखावे लागते. ज्यांचा आपल्या जिभेवर लगाम नसतो, त्यास ‘फूट इन द माऊथ सिंड्रोम’ म्हणतात! त्यामुळे तोंड उघडण्याचे तारतम्य राखावे लागते. अन्यथा त्याचे व्यक्तिगत किंवा सामाजिक पातळीवरही दुष्परिणाम होऊ शकतात. मात्र काहींना आपल्या विधानांस सावरून घेण्याची, त्यातून मार्ग काढण्याची शक्कल जमते .......

पंडिता रमाबाई : एका हाताच्या बोटांवर मोजता येईल, अशा महाराष्ट्रातील विदुषींपैकी एक उपेक्षित पण कर्तृत्ववान व्यक्तिमत्त्व

प्रकांड पंडित, समाजसुधारक, साहित्यिक असे व्यक्तिमत्त्वाचे अनेक पैलू असलेल्या रमाबाईंचे हे वर्ष (एप्रिल २०२१ - एप्रिल २०२२) स्मृतिशताब्दी वर्ष आहे. यानिमित्त या विदुषीचे खरेखुरे मूल्यमापन व्हावे, त्यांच्या चरित्राची आणि कार्याची आजच्या पिढीला ओळख व्हावी, या हेतूने महाराष्ट्रातील विविध क्षेत्रांतील काही व्यक्तींनी ‘पंडिता रमाबाई स्मृतिशताब्दी समिती’ स्थापन केली आहे.......

पंधरा ऑगस्ट म्हणजे स्वातंत्र्य दिन आणि पातोळ्या खाण्याचा दिवस असं समीकरण आजही माझ्या डोक्यात घट्ट रुतून बसलेलं आहे

१९७०च्या दशकात गोव्यात मिरामारच्या विद्यार्थ्यांच्या वसतिगृहात पहिल्यांदा पातोळ्या खाल्ल्या. त्या दिवशी सकाळीच गोव्यातील मुलांच्या आई-वडिलांकडून गरमागरम पातोळ्यांचे डबे आमच्या वसतिगृहात यायचे. मागच्या वर्षी दमण शहराला भेट दिली. त्या शेजारी. दीवसह ही दोन्ही शहरं एकेकाळी पोर्तुगीज वसाहतीचा भाग होती. दमण आणि सिल्व्हासामध्ये गोव्याप्रमाणेच कॅथोलिक समाजात पातोळ्या बनवल्या जातात.......

ऑलिम्पिक स्पर्धा, चिमुकले देश आणि आपला बलाढ्य भारत… एक चमत्कारिक वास्तवसत्य!

या आठवड्यात भारतीय पुरुष आणि महिला हॉकीपटूंनी टोकियो ऑलिम्पिक स्पर्धेत उत्तम कामगिरी केली, इतर काही तरुण-तरुणींनी वैयक्तिक स्पर्धेत पदके मिळवली. ओडिशाचे मुख्यमंत्री नवीन पटनायक यांनी भारतीय पुरुष आणि महिला हॉकीपटूंच्या संघांचे प्रायोजकत्व स्वीकारले. त्यामुळे या दोन्ही संघांना ऑलिम्पिक स्पर्धेत ही मजल गाठता आली. नाहीतर क्रिकेट वगळता इतर क्रीडांना उत्तेजन देण्याविषयी आपल्याकडे आनंदीआनंदच असतो.......

हेरगिरीपासून सर्वसामान्य व्यक्ती, अगदी तुम्ही-आम्हीही सुटू शकत नाही, हे भयावह सत्य आहे!

हेरगिरी ही तशी अगदी प्राचीन काळापासून प्रचलित आहे. तंत्रज्ञानाच्या बळावर आता पाळत ठेवण्याच्या पद्धतीत मोठी क्रांती घडवून आणली आहे. पूर्वी केवळ महत्त्वाच्या राजकीय नेत्यांवर, सरकारी उच्चपदस्थांवर पाळत ठेवली जायची. आज स्थिती बदलली आहे. पेगॅसास प्रकरणात अतिमहत्त्वाच्या व्यक्तींशी दुरान्वयाने संबंधित असलेली व्यक्ती आणि तिचे कुटुंबीय यांच्यावरसुद्धा पाळत ठेवली जात होती, असे दिसून आले आहे.......

‘गरिबी, ब्रह्मचर्य आणि आज्ञाधारकपणा’ ही तीन व्रते जेसुईट व्रतस्थांना घ्यावी लागतात. कुठल्याही जेसुईटाला स्वतःचे घर व मालमत्ता राखता येत नाही

ख्रिस्ती धर्मगुरू, मिशनरी म्हटले की, ख्रिस्ती धर्माचा प्रचार करणारे, धर्मांतर करणारे लोक अशी प्रतिमा नजरेसमोर उभी राहते. जेसुईट धर्मगुरू शिक्षण, व्यावसायिक प्रशिक्षण, समाजसेवा वगैरे अनेक मिशनकार्यांत गुंतलेले असतात, पण यापैकी अनेकांनी ना कुणाचे धर्मांतर केलेले असते, ना कुणाचा बाप्तिस्मा. कुठल्याही जेसुईटाला स्वतःचे घर व मालमत्ता राखता येत नाही. जेसुईट होणे ही प्रक्रिया साधीसुधी नसते.......

अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष, इंग्लंडच्या राणी एलिझाबेथ (दुसऱ्या) यांच्यानंतर जगभर कुतूहल असणारी तिसरी व्यक्ती म्हणजे रोमन कॅथोलिक पंथाचे प्रमुख पोप!

लौकिकार्थाने भौगोलिक सीमा, लष्कर, नागरिकत्व, चलनी नोटा वा पासपोर्ट नसलेल्या राष्ट्राचे प्रमुख असलेले पोप हे सर्वार्थाने आगळेवेगळे राष्ट्रप्रमुख ठरतात. या राष्ट्राची संकल्पनाच केवळ प्रतीकात्मक असल्याने कुठल्याही राष्ट्रात जन्मलेली आणि कुठल्याही राष्ट्राचे नागरीकत्व असलेली व्यक्ती अगदी एका क्षणात म्हणजे पोपपदी निवड झाल्याक्षणी या व्हॅटिकन सिटीचे राष्ट्रप्रमुख बनते.......

सत्ताधारी पक्षाकडून सरकारी यंत्रणेचा पुरेपूर वापर करून आपल्या पक्षातील नेत्यांवर, तसेच विरोधी पक्षांच्या नेत्यांवरही टेहळणी केली जाते…

स्वतःची सत्ता आणि स्थान जपण्यासाठी गुप्तचर यंत्रणांचा वापर केला जातो. आणि हे सत्ताधारी आणि विरोधी पक्षांच्या नेत्यांनाही ठाऊक असते. विरोधी पक्षांचे लोक सत्तेवर आल्यावर तसेच करतात. त्यामुळे आवश्यक ती काळजी घेऊन वागणे आणि बोलणे, हे पथ्य सर्वच राजकारणी आणि गुप्तचर यंत्रणांच्या रडारवर असलेले इतर लोक पाळत असतात. योग्य वेळी आवश्यक ती कारवाईही केली जाते.......

पुण्यातील ख्रिस्ती धर्मीयांची ऐतिहासिक, वैशिष्ट्यपूर्ण आणि कलात्मक प्रार्थनास्थळे

पुणे हे एके काळी पेन्शनरांचे, दुचाकींचे आणि मारुतीच्या व गणपतींच्या देवळांचे शहर म्हणून ओळखले जात असे. तसेच पुणे हे ख्रिस्ती देवळांचेही म्हणजे चर्चेसचे शहर आहे, असे म्हटले तर वावगे होणार नाही. वैशिष्ट्यपूर्ण ऐतिहासिक आणि वास्तुशास्त्रीय वारसा जपणारी दीड-दोनशे वर्षांची अनेक चर्चेस पुण्यात आहेत. काळ्या पाषाणांनी बांधलेली, गॉथिक बांधकाम शैलीतली ही चर्चेस इतिहासाच्या खुणा जपून आहेत.......

‘सांन जॉव’ : बाजारीकरण न झालेला गोव्यातला एक वैशिष्ट्यपूर्ण सण!

पावसाचं आगमन झाल्यानंतर जून महिन्याच्या अखेरीस गोव्यातील झरे-ओढे, विहिरी, तलाव आणि तळी पाण्यानं तुडुंब भरतात. सर्व परिसर हिरवाईनं नटतो. या काळात २४ जून रोजी गोव्यात ‘सांन जॉव’ हा सण अगदी उत्साहाने साजरा केला जातो. अनेक गावांत तरुण या दिवशी घुमट, गिटार आणि इतर वाद्यांच्या संगीतात धुंद होत ‘सांन जॉव’ अशी आरोळी ठोकत पाण्यात सूर मारून हा सण साजरा करतात.......

खाद्यसंस्कृतीवरून कुणी स्वतःला श्रेष्ठ आणि दुसऱ्याला नीच ठरवू नये. आहार पद्धतीनुसार एखाद्या व्यक्तीचे वा समाजघटकाच्या संस्कृतीचे किंवा उच्चनीच पातळीचे मोजमाप होऊ नये!

‘समुद्रातील मासे, आकाशात विहार करणारे पक्षी आणि पृथ्वीवर संचार करणारे सर्व प्राणी, वनस्पती आणि फळफळावळ हे तुमचे अन्न आहे,’ असे ‘बायबल’मधील ‘उत्पत्ती’ या पहिल्या पुस्तकात देवाने मानवाला म्हटले आणि हे वचन आज्ञाधारकपणे मी पुरेपूर अमलात आणतो, असे मी गमतीने म्हणतो. गंमतीने यासाठीच की, ‘बायबल’मधले हे वचन शब्दशः स्वीकारल्यास हे विश्व मानवकेंद्रीत आहे, असे मान्य करून पर्यावरण किंवा इतर जीवसृष्टी गौण ठरू शकते.......

श्रीरामपुरातल्या ‘लोकमान्य टिळक वाचनालया’ने माझ्या आयुष्याला कलाटणी दिली!

या दोन-तीन दशकांच्या काळात ‘स्वराज्य’, ‘श्री’, ‘मार्मिक’, ‘विवेक’, ‘आपण’, ‘मनोहर’, ‘ब्लिट्झ’, ‘करंट’ अशी भिन्न विचारसरणींची, प्रवृत्तींची दैनिकांच्या, नियतकालिकांच्या कट्ट्यांवर एकमेकांशेजारी गुण्यागोविंदाने राहिली. वाचकांनी ती सार्वजनिक वाचनालयांत किंवा आपापल्या घरी वाचली. तरी या वाचकांना डावा, उजवा, पुरोगामी, भक्त, अर्बन नक्सली किंवा कुठलेही ‘वादी’ अशी लेबले त्या काळात लावली जात नसायची.......

गोव्याच्या स्थापना दिनानिमित्त तेथील राजकारणाविषयीच्या काही वैशिष्ट्यपूर्ण गोष्टी…

मुख्यमंत्री राणे यांच्या काळात तीन मोठी आंदोलने झाली आणि या तिन्ही आंदोलनांतून राणे यांनी यशस्वीपणे मार्ग काढला आणि आपली खुर्ची शाबूत ठेवली. यांपैकी कोकणी भाषेला राज्यभाषा म्हणून मान्यता मिळावे यासाठी दीर्घकाळ चाललेले आंदोलन. या आंदोलनाच्या वेळी गोव्याने पहिल्यांदाच हिंसाचार आणि सामाजिक, धार्मिक कटुता अनुभवली. मात्र विधानसभेच्या अधिवेशनात राणे सरकारने कोकणीला अधिकृत राज्यभाषा म्हणून दर्जा दिला.......

बार्देसकर समाजाच्या स्थलांतराची, त्यामागच्या कारणांची आजपर्यंत इतिहासकारांनी दखल घेतली नव्हती…

बार्देसकरांच्या स्थलांतराची, त्यामागच्या कारणांची मात्र आजपर्यंत इतिहासकारांनी दखल घेतलेली नव्हती. पुण्यातील एक उद्योजक आणि बार्देसकर असलेल्या अल्फी मोन्तेरो यांनी ही उणीव भरून काढली आहे. त्यांनी अलीकडेच ‘द बार्देसकर्स - द हिस्टरी ऑफ मायग्रेशन’ या नावाने एक इंग्रजी पुस्तक लिहिले आहे. बार्देसकरांची मातृभाषा कोकणी आणि मायमावशी मराठी या दोन्ही भाषांत त्याचे लवकरच अनुवाद होतील.......

डॉ. मार्टिन ल्युथर किंग (ज्युनियर) यांना ‘अमेरिकेचे महात्मा गांधी’ संबोधले जात असले, तरी त्यांचे चरित्र आणि कार्य डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अधिक जवळचे आहे!

वर्णभेदाविरुद्ध लढा देणाऱ्या किंग यांना तशाच प्रकारच्या सामाजिक विषमतेविरुद्ध म्हणजे अस्पृश्‍यतेविरुद्ध यशस्वी लढा लढणाऱ्या डॉ. आंबेडकरांविषयी फारसा परिचय नव्हता असे दिसते. अन्यथा मार्टिन ल्युथर किंग (ज्युनियर) यांना तेच अधिक जवळचे वाटले असते. राजघाट, साबरमती आश्रम वगैरे ठिकाणी भेट देताना त्यांनी आपल्या भारत दौऱ्यात चैत्यभूमीला नक्कीच भेट दिली असती!.......

आज कुठल्याही गोष्टीची शहानिशा करण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञान असतानाही पत्रकारांना बेमालूम चकवा दिला जातोच!

सर्वांत आधी बातमी देण्याच्या हव्यासापायी भलीभली पत्रकार मंडळीही अलगदपणे सापळ्यात अडकतात, हे अलीकडच्या अनेक घटनांतून दिसले आहे. एक-दोन दिवसांनी वास्तव उघडकीस येईपर्यंत संबंधितांचे ईप्सित साध्य झालेले असते. त्यामुळे वृत्त देण्यात पुरेशी खबरदारी न घेणारे प्रसारमाध्यमांचे प्रतिनिधी तोंडघशी पडतात! चोर पोलिसांपेक्षा एक पाऊल नेहमी पुढे असतात, हे लक्षात ठेवून पत्रकारांना नेहमीच सतर्क राहावे लागणार आहे.......

गोवा महाराष्ट्रात विलीन झाला असता आणि रत्नागिरीजवळचा समुद्रकिनारा असलेला आणखी एक जिल्हा ठरला असता, मात्र एका ऐतिहासिक कलाटणीने हे टळले!

१८ डिसेंबर रोजी रात्री ‘इस्तादो पोर्तुगीज दा इंडिया’ म्हणजे ‘पोर्तुगीज इंडिया’तील झोपेला गेलेली गोमंतकीय जनता १९ डिसेंबरला जागी झाली, तेव्हा आपण भारतात आहोत, असे त्यांना कळले,’ असे कुणाचे तरी एक सुप्रसिद्ध वाक्य आहे! अखेर ५४ टक्के लोकांनी या प्रदेशाच्या स्वतंत्र अस्तित्वाच्या बाजूने कौल दिला, तर ४३ टक्के लोकांनी गोव्याच्या विलिनीकरणाच्या बाजूने. हे सार्वमत भारतातील पहिले नि शेवटचे ठरले.......

‘सिएस्ता’ला ‘होली अवर’ असे का म्हणायचे, हेही आता समजते आहे…

पोर्तुगिजांनी गोव्यात अनेक सांस्कृतिक वारसे मागे ठेवले आहेत. कामावरून संध्याकाळी किंवा रात्री घरी परतल्यावर पेयपान आणि जेवणाआधी अंघोळ करून ताजेतवाने व्हायचे, ही गोव्यातील अनेक लोकांची सवय हा त्यापैकीच एक. आजही मी रात्री जेवणाआधी अंघोळ करतो. त्यामुळे ‘दुपारी एक ते चार दुकान बंद’ अशी चैन किंवा मक्तेदारी केवळ पुण्यातच चालते असे म्हणण्यात काही अर्थ नाही.......

काही घटना अगदी काही क्षणांच्या, किंवा एक-दोन तासांच्या असतात, पण कायम आठवणीत राहतात. त्याचे कारण त्यातील महत्त्वाच्या व्यक्ती

३०-४० वर्षांच्या कालखंडातील घटना आणि व्यक्तींबद्दलच्या या आठवणी ताज्या घडामोडींमुळे परत ताज्यातवान्या होतात. भूतकाळातल्या या आठवणींना ऐतिहासिक मूल्यही असू शकेल, असे म्हणणे आत्मप्रौढीचे ठरू शकते. या घटनांना आणि व्यक्तींना अशा प्रकारे उजळणी देताना त्या काळात पुन्हा वावरल्याची आणि त्या व्यक्तींना पुन्हा एकदा भेटल्याची अनुभूती येते, हे मात्र खरे!.......

हुतात्म्यांच्या नातेवाईकांची होणारी परवड पाहता ‘हुतात्मा’ होण्याची पाळी कुणावरही येऊ नये, असेच वाटते!

हुतात्म्यांच्या कुटुंबियांचे पुनर्वसन करण्याच्या, त्यांच्या मुलाबाळांना सरकारी, महापालिकेच्या नोकरीत सामावून घेण्याच्या आश्वासनांची अंमलबजावणी अजूनही झालेली नाही, अशा बातम्या अधूनमधून येतात. त्या हुतात्म्यांच्या कुटुंबियांची आज काय परिस्थिती असेल याची कल्पनाही करवत नाही. ‘ज्याचे जळते, त्याला कळते’ असे म्हणतात.......

अनेक पुरस्कारांच्या हकिकती गमतीशीर, सुरस आणि चमत्कारिक म्हणाव्या अशाच असतात!

ज्ञानपीठ पुरस्कार मराठीत पहिल्यांदा वि. स. खांडेकर यांना त्यांच्या ‘ययाती’ या कादंबरीसाठी जाहीर झाला. त्या वेळी ‘हा पुरस्कार डोळ्यांनी दिसत असताना आणि हिंडण्याफिरण्याची ताकद असताना मिळाला असता तर आनंद वाटला असता’ असे वयोवृद्ध खांडेकरांनी म्हटले होते. दादासाहेब फाळके पुरस्कारांसारखे प्रतिष्ठेचे सन्मान व्हीलचेअरवर असलेल्या अभिनेत्यांना दिले जातात, तेव्हा खांडेकरांची हमखास आठवण येते.......

वेगवेगळ्या देशांना भेटी देऊन, विविध धर्माच्या आणि पंथाच्या धर्माधिकाऱ्यांना भेटून जुने पायंडे मोडण्याची पोप जॉन पॉल यांची परंपरा पोप फ्रान्सिस यांनी चालू ठेवली आहे

पाच मार्च २०२१पासून पोप फ्रान्सिस यांनी इराकच्या आपल्या पाच दिवसांच्या ऐतिहासिक दौऱ्याची सुरुवात केली. याआधी पोप जॉन पॉल दुसरे यांनी भारताला पंतप्रधान राजीव गांधी यांच्या काळात १९८६ला आणि पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी यांच्या काळात १९९९ला भेट दिली होती. साधारणतः एखाद्या मोठ्या व्यक्तीला संतपदाचा मान द्यायचा असल्यास पोप स्वतः त्या देशात जाऊन समारंभपूर्वक ही घोषणा करतात.......

युरोपमध्ये सुट्टी घालवत असताना २५ वर्षांपूर्वीची घटना माझ्या डोळ्यांसमोर उभी राहिली...

दोन हजार वर्षांचा इतिहास असलेल्या रोमविषयी ‘रोम वॉज नॉट बिल्ट इन ए सिंगल डे’ अशी एक खूप जुनी म्हण आहे. सतराव्या शतकाच्या सुरुवातीस म्हणजे १६०४ साली मराठीतील महाकाव्य ‘क्रिस्तपुराण’ गोव्यात रचणाऱ्या ब्रिटिश धर्मगुरू थॉमस स्टिफन्स यांनी या म्हणीचे ‘एके दिवशी रोमनगरी I उभविली नाही I’ असे मराठमोळे भाषांतर केले आहे! असा अतिशय समृद्ध ऐतिहासिक वारसा असलेल्या रोम नगरीला भेट देण्यास मी उत्सुक होतो.......

‘घरवापसी’ आणि ‘लव जिहाद’च्या गोष्टी... पण वेगळ्या प्रकारच्या

या धर्मांतराची, घरवापसीची आणि नंतर पुनर्धर्मांतराची फारशी चर्चा झाली नाही. स्थानिक समाजानेही त्याकडे फारसं गंभीरपणे पाहिलं नाही. सर्वांचं रक्त समान असणाऱ्या एकाच घरात वा कुटुंबात, भाऊबंदांत एक व्यक्ती हिंदू, एक जण ख्रिस्ती आणि एक जण बौद्ध असू शकते, यावर या समाजाबाहेरच्या लोकांचा विश्वासही बसणार नाही. याचाच एक परिपाक म्हणून इकडच्या ख्रिस्ती समाजात ‘लव जिहाद’ पाचवीलाच पुजलेला असतो.......

३५ वर्षांपूर्वी बल्गेरियात राज कपूर भेटले आणि त्यांचे ‘मेरा जूता है जपानी...’सुद्धा!

तर त्या दिवशी तेथील भिंतीवरील एका छायाचित्रावर माझी नजर गेली आणि क्षणभर मी चमकलो. भिंतीवरचे ते कृष्णधवल छायाचित्र अगदी परिचित होते. पण त्या छायाचित्राबद्दल खात्री करण्यासाठी मला माझ्या भारतीय मित्रांचे लक्ष वेधून घ्यावे लागले. सुरुवातीला काहींनी अविश्वास व्यक्त केला, मात्र काही क्षणांतच त्या छायाचित्राबद्दल आम्हा कुणालाही शंका राहिली नाही. ते छायाचित्र हिंदी चित्रपट अभिनेता राज कपूर यांचे होते.......

२० वर्षांपूर्वीच्या ‘महाराष्ट्र चरित्रकोशा’ची जन्मकथा

गुगलयुग निर्माण होण्याआधीच्या काळात असल्या चरित्रकोशाची नक्कीच गरज होती. आता कदाचित त्याकडे नवी पिढी ढुंकूनही पाहणार नाही. श्री. व्यं. केतकरांच्या ‘ज्ञानकोशा’ची, पंडित महादेवशास्त्री जोशी यांच्या ‘संस्कृतीकोशा’ची किंवा अगदी तर्कतीर्थ लक्ष्मणशात्री जोशी यांनी निर्माण केलेल्या ‘मराठी विश्वकोशा’ची मदत आजकाल किती जण घेत असतील? पण म्हणून या चरित्रकोशांचे वा विश्वकोशांचे महत्त्व कमीही होत नाही.......

‘टिपंवणी’ : सामाजिक इतिहासाचा आणि धार्मिक, सांस्कृतिक स्थित्यंतराचा ऐवज

कार्व्हालो हे नाव असलेली ख्रिस्ती महिला मराठी कशी बोलते, मराठीत कविता आणि इतर लिखाण कशी करते, याचे महाराष्ट्रातील अनेकांना कायम आश्चर्य आणि अप्रूप वाटत आले आहे. त्याविषयी कार्व्हालो लिहितात – “आम्हा वसईतील कॅथॉलिकांची नावं पोर्तुगीज होती. त्यामुळे आम्हाला मराठी बोलता येत नाही असे लोकांना वाटे. कुठेही गेलं तरी इंग्रजीत बोलायला सुरुवात करत आणि आम्हाला तर इंग्रजीही धड येत नसे.”.......

इतर धर्मांतील, संस्कृतींतील जे मंगल, अनुकरणीय आहे, ते ख्रिस्ती धर्माने स्वीकारले आहे!

मराठमोळ्या ख्रिस्ती समाजाचे पारंपरिक आणि आधुनिक रूपांचे दर्शन अहमदनगर जिल्ह्यातील श्रीरामपूर तालुक्यात हरेगाव येथल्या मतमाऊलीच्या यात्रेत दिसते. मदर मेरी किंवा मारियामातेच्या ८ सप्टेंबरच्या जन्मदिनाच्या निमित्ताने सप्टेंबर महिन्याच्या दुसऱ्या शनिवारी आणि रविवारी होणाऱ्या मतमाऊलीच्या यात्रेस संपूर्ण महाराष्ट्रात विखुरलेला मराठी ख्रिस्ती समाज लाखोंच्या संख्येने जमतो.......

कोकणवासीयांप्रमाणेच अनेक गोमंतकीय ‘होम क्वारंटाईन’ला सामोरे जाऊन गणपतीचे स्वागत करायला आपापल्या घरी पोहोचले आहेत!

गोव्यात गणपती उत्सवाची जुनी परंपरा असली तरी या प्रदेशात सार्वजनिक गणेश मंडळांचे पुण्या-मुंबईइतके स्तोम नाही. करोनामुळे आज तिथेही गणेशोत्सवाच्या खासगी आणि सार्वजनिक समारंभांवर मर्यादा आल्या आहेत. करोनाच्या भयानक साथीने सगळ्या जगाला विळखा घातलेला असताना या लोकप्रिय गणपती उत्सवात सहभागी होताना आणि आरती गाताना या सर्वांच्या मनांत त्यांच्या लाडक्या बाप्पांकडे काय मागणे असेल, हे ओळखायची मुळीच गरज नाही.......

सत्ताधारी मंडळीपुढे कधीही लोटांगण न घालण्याची दर्पोक्ती करणाऱ्या आम्हा पत्रकारांनाही मालकांच्या रूपाने आमचा ‘बोलाविता धनी’ वा स्वामी असतोच!

राजकारणात दादा, भाऊ, साहेब, अण्णा, तात्या अशा नावांची खैरातच पाहायला मिळते. आपल्या नेत्याची हांजी हांजी करावी लागत असल्याने ते अपरिहार्य असावे. पण ही बाधी केवळ राजकारणातच पाहायला मिळते असं नाही. कारण नसताना आणि कुणालाही ‘साहेब’, ‘सर’ म्हणण्याची गरज नसते. शिष्टाचार, संकेत यांबाबतीत आपण सहसा उदासीन तरी असतो किंवा बेफिकीर तरी. या पार्श्वभूमीवर हा लेख मननीय ठरावा.......

पोर्तुगीज महाकवी लुई वाझ डी केमॉईसचा गोव्यातील पूर्णाकृती पुतळा आधी फोडला गेला, मग हटवला गेला, त्याची गोष्ट

गोवामुक्तीनंतर दोन दशकांनंतर म्हणजे १९८०च्या सुमारास केमॉईसच्या या पुतळ्याविषयी गोव्यात नापसंती व्यक्त होई लागली. पोर्तुगीज वसाहतवादी सत्तेचे गुणगान गाणाऱ्या या भाटाचा इतक्या मोक्याच्या जागी पुतळा ठेवून त्याचा सन्मान का करावा असा युक्तीवाद काही जण करू लागले. गोवामुक्ती आंदोलनात सहभागी झालेले काही स्वातंत्र्यसैनिक याबाबत आघाडीवर होते. लवकरच केमॉईसचा पुतळा ही गोवा सरकारसाठी एक ठसठसणारी जखम बनली.......

पत्रकारांच्या आयुष्यात ‘स्कूप’ अचानक व क्वचितच येतात. पण त्यामुळे ती घटना अविस्मरणीय होऊन जाते!

दुसऱ्या दिवशी ‘नवहिंद टाइम्स’ आणि ‘नवप्रभा’ या जुळ्या मराठी दैनिकांत सहा कॉलममध्ये छापलेल्या त्या ‘छायाचित्रा’ने इतिहास घडवला! ‘इंडियन एक्सप्रेस’च्या मुंबई, दिल्ली आणि देशातील इतर आवृत्त्यांनी नंतर लगेचच तेच छायाचित्र संदीपच्या परवानगीने आणि त्याच्या बायलाईनसह पान एकवर वापरले! त्यामुळे गोवा सरकारची पुरती नाचक्की झाली........

आज कुठल्याही वृत्तपत्रांत वेतन आयोगाची पूर्णतः अंमलबजावणी होत असेल, असे मला वाटत नाही!

कोविड-१९ मुळे बसलेल्या आर्थिक फटक्याचे कारण पुढे करत देशांतील अनेक वृत्तपत्रांनी आपल्या काही आवृत्त्या बंद केल्या आहेत, अनेक पत्रकारांना आणि इतर कर्मचाऱ्यांना तडकाफडकी घरी पाठवले आहे. अशा बिकट परिस्थितीत ज्यांनी कामगारांना मदत करावी, त्या कामगार संघटनाच नामशेष झाल्या आहेत. काही राज्यांत तर सरकारतर्फेच कामगारांच्या हितांना आणि हक्कांना पूर्ण तिलांजली दिली जात आहे.......

आपल्या बातमीमुळे एखादे काम, प्रकल्प पूर्ण झाला तर माझ्यासारख्या सामान्य पत्रकारासाठी ते एक पदक वा पुरस्कारच असतो.

मिरामार वाहतूक वर्तुळापाशी समुद्राच्या दिशेने तोंड असलेली ती वजनदार तोफ पत्रकार म्हणून मला एक वेगळेच व्यावसायिक समाधान देते. मित्रांना वा इतर कुणा लोकांना घेऊन मी मिरामारला आलो की, आत्मप्रौढीचा दोष पत्करूनही ती तोफ तेथे असण्यामागे मी कसा होतो, हे सांगण्याचा मोह मला आवरत नाही. ही आत्मप्रौढी मिरवताना कधीकधी इतक्या सामान्य गोष्टीचे श्रेय लाटल्याबद्दल आतल्या आत खजिलही होत असतो.......

माँटगोमरी बस बहिष्कार प्रकरणाने अमेरिकेतील काळ्यांच्या हक्कांसाठीचा दीर्घकाळ चालणारा लढा सुरू केला…

वर्णभेदाच्या प्रथेविरुद्ध संघटितरित्या निषेध नोंदवत असतानाच रेव्ह. किंग आणि इतर कृष्णवर्णीय नेत्यांनी या अन्याय्य व्यवस्थेबाबत अमेरिकेच्या न्यायसंस्थेचाही कौल मागितला होता. हा लढा मानवी हक्कांसाठीच्या संघर्षाच्या इतिहासातील एक अतिशय महत्त्वाचे पान आहे. अशा प्रकारचा लढा मानवी संस्कृतीच्या इतिहासात इतरत्र कुठेही झालेला नाही.......

स्मगलर किंग बाखियाची गोव्याच्या तुरुंगातून पलायनाची बातमी चुकली तेव्हा...

शनिवारी रात्रीच्या अंधारातच एक अगदी मोठ्या किमतीचं पाखरू पिंजऱ्यातून अलगद उडून पसार झालं होतं. फोर्ट आग्वाद तुरुंगात, तुरुंगाच्या मुख्य प्रवेशद्वारापाशी आणि मुख्य म्हणजे तुरुंगाच्या मागच्या उंच बुरुजापाशी त्या चोवीस तासांत काय शिजत होतं वा सरकारी आणि पोलीस अधिकाऱ्यांमध्ये काय खडाजंगी होत होत्या, ते गोव्यातील आम्हा पत्रकारांना रविवारी आख्ख्या दिवसभर कळालंही नव्हतं.......

महाराष्ट्रातील अगदी बोटांवर मोजता येणाऱ्या विदुषींमध्ये इरावतीबाईंचा समावेश होतो!

कुरुंदकरांनी इरावतीबाईंचे व्यक्तिमत्त्व तीन पातळ्यांवर मांडले आहे. पहिली पातळी - प्रापंचिक गृहिणी, दुसरी पातळी - समाजशास्त्रज्ञ आणि तिसरी पातळी - नवनवे अनुभव टिपण्यासाठी उत्सुक असलेले इरावतीबाईंचे संवेदनशील मन. ‘हे तीनपदरी मन इरावतींच्या लिखाणात एका एकसंध व्यक्तिमत्त्वाचा भाग म्हणून अवतीर्ण होते. आणि म्हणून इरावतींचे लिखाण वाचताना पुष्कळदा वाचकाचे मन भारावून जाते,’ असे कुरुंदकरांनी म्हटले आहे.......

त्या बातमीबद्दल त्या वेळी मला वाटलेली शरम अजूनही गेलेली नाही!

रात्री साडेसात आठच्या दरम्यान राजीव गांधींचे भाषण सुरू झाले. त्यांच्या भाषणाची मुख्य बातमी ‘इंडियन एक्सप्रेस’मधील माझा सहकारी नरेन करुणाकरन देणार होता, तर सभेचे साईडलाईट्स मी देणार होतो. राजीव गांधी बोलताना अधूनमधून आपल्या गळ्याभोवतीच्या उपरण्याने चेहऱ्यावरचा घाम पुसत होते, समोर ठेवलेल्या पाण्याचे अधूनमधून घुटके घेत होते.......

शकुंतलाबाई परांजपे : खमक्या स्वभावाच्या, बंडखोर, प्रवाहाविरुद्ध पोहणाऱ्या

महर्षी कर्वे यांच्या रघुनाथ या मुलाने आणि फर्ग्युसन कॉलेजच्या प्राचार्यांच्या शकुंतला या मुलीने कामजीवनावर बोलावे, लिहावे आणि संततीनियोजनाचा प्रचार करावा ही कल्पना सनातनी मंडळींच्या पचनी पडणे अवघड होते. मात्र शकुंतला परांजपे या र. धों. कर्व्यांसारख्याच खमक्या स्वभावाच्या, बंडखोर, प्रवाहाविरुद्ध पोहणाऱ्या असल्याने त्यांनी या कुणाला भीक घातली नाही. संततिनियमनाची ही चळवळ त्यांनी १९३८ पासून १९५८ पर्यंत चालवली.......

मुलाखत संपली तेव्हा ‘रामायणा’तल्या कुब्जा मंथराची जागा ‘श्री ४२०’मधली मायाळू केळेवाली गंगामाईने घेतली होती!

मुलाखतीसाठी बॅगमधून मी नोटपॅड काढले, तसे त्या आपल्या चित्रपट कारकिर्दीविषयी भरभरून बोलू लागल्या. आमच्या संभाषणाने मुलाखतीचे औपचारिक स्वरूप घेण्याआधीच स्वयंपाकघरात जाऊन चकल्या, लाडू, शेव असलेली एक गच्च भरलेली प्लेट त्यांनी माझ्यासमोर ठेवली होती ललिताजींचा हा पाहुणचार सुखावणारा होता. माझ्या मनात साठलेल्या एका खाष्ट, खडूस व्यक्तीची प्रतिमा या भेटीने बदलत होती.......

पत्रकारितेतील ‘त्या’ अनुचित आणि सहज टाळता येण्यासारख्या घटनेचा सल आजही माझ्या मनात आहे!

इंग्रजी भाषेतील पत्रकारितेच्या दीर्घ कारकिर्दीत अनवधानाने, हलगर्जीमुळे वा क्वचित मुर्खपणामुळे विपर्यस्त, चुकीच्या बातम्या देण्याच्या इतरही अनेक घटना माझ्या हातून झाल्या आहेत. मात्र न झालेल्या रॅगिंगची ही बातमी आणि त्यामुळे आमच्या दैनिकावर आलेला विद्यार्थ्यांचा मोर्चा, ही त्यातली सर्वांत मोठी घटना म्हणावी लागेल. पत्रकारितेतील या सहज टाळता येण्यासारख्या घटनेचा सल माझ्या मनात आजही आहे.......

पणजी-म्हापशाचं ‘लॉकडाऊन’ झालं, गोव्यातला मांडवी पूल कोसळला तेव्हा…

काही दिवस पणजी व म्हापसा या शहरांतील वाहतूक काही काळ ठप्पच झाली. ही मानवनिर्मित आपत्ती होती. निकृष्ट दर्जाच्या बांधकामामुळे वा कुणाच्या हलगर्जीपणामुळे हे संकट कोसळलं होतं. या आपत्तीनं पणजी आणि म्हापसा या दोन्ही शहरांचं अचानक ‘लॉकडाऊन’ झालं! मांडवीचा पूल कोसळला अन लगेचच पणजीवासीय आणि मांडवीच्या पलीकडच्या तीरावर असलेल्या गोमंतकीयांचा प्रवासाचा दैनंदिन संघर्ष सुरू झाला.......

मुख्यमंत्री शरद पवार यांच्या केबिनबाहेर माजी मुख्यमंत्री शंकरराव चव्हाण फाईल घेऊन ताटकळत बसले होते...

माजी मुख्यमंत्री शंकरराव चव्हाण नंतर त्यांना ज्युनियर असलेल्या शरद पवार यांच्या मंत्रिमंडळात मंत्री म्हणून सामिल झाले, मासोळी पाण्याबाहेर काढल्यावर तडफडते, तसे राजकीय नेते सत्तेबाहेर पडल्यावर त्यांचे होते, हे यामागचे कारण. सत्तेतून अगदी अनपेक्षितरीत्या पायउतार झालेल्या भाजप नेत्यांचा तळपळाट आज आपण सगळे अनुभवतो आहोतच! अशोक चव्हाण यांनी आपले वडील शंकरराव चव्हाण यांनी सुरू केलेला एक पायंडा चालू ठेवला आहे!.......

गोव्याचा कार्निव्हल : हा उत्सव भारतीय पर्यटकांना अपरिचितच राहिला आहे!

कार्निव्हल हा गंमतीदार उत्सव भारतात फक्त गोव्यातच साजरा होतो. ख्रिस्ती धर्मातील चाळीस दिवसांच्या उपवासकाळाच्या म्हणजे लेंट सिझनच्या चार दिवस आधी कार्निव्हल या उत्सवाची सुरुवात होते. फेब्रुवारीच्या अखेरीस किंवा मार्चच्या सुरुवातीस येणाऱ्या भस्म बुधवार वा अ‍ॅश वेन्सडे या दिवसापासून हा उपवासकाळ सुरू होतो आणि येशू ख्रिस्ताच्या क्रूसावरील मरणाच्या दिवसापर्यंत म्हणजे गुड फ्रायडेला त्याची समाप्ती होते.......

ख्रिस्ती घरात वाढलेली शिवसेना अर्थात मार्शल अखेरपर्यंत सामान्य ‘शिवसैनिक’च राहिला!

मार्शलचे निधन झाले, तेव्हा श्रीरामपूर आणि अहमदनगरहून प्रसिद्ध होणाऱ्या विविध दैनिकांत छोट्याशा एक कॉलममध्ये प्रसिद्ध झालेल्या बातम्यांत ‘एक जुने, कट्टर शिवसैनिक’ म्हणून त्याचा उल्लेख करण्यात आला होता. त्याच्या चाळीसाव्यानिमित्त कबरीपाशी प्रार्थना झाल्या, फुले वाहण्यात आली. घराच्या पहिल्याच खोलीत दोन्ही हात जोडून आपल्या दैवताला - बाळासाहेब ठाकरेंना - दंडवत घालणाऱ्या मार्शलचे ‘ते’ छायाचित्र होते.......

फादर कामिल बुल्के : हिंदी भाषेतील पहिली डॉक्टरेट पदवी ‘रामकथा : उत्पत्ती और विकास’ या विषयात मिळवणारा ख्रिस्ती धर्मगुरू

बनारस हिंदू विद्यापीठात संस्कृतचे प्राध्यापक म्हणून डॉ. फिरोज खान यांची नियुक्ती झाली आणि वादाला तोंड फुटले. त्यानिमित्ताने हा विशेष लेख. हिंदी भाषेतील पहिली डॉक्टरेट पदवी मिळवण्याचा मान जन्माने बेल्जियम आणि ख्रिस्ती धर्मगुरू असलेल्या फादर कामिल बुल्के यांना मिळाला. त्यांच्या प्रबंधाचा विषय होता : ‘रामकथा : उत्पत्ती और विकास’. फादर बुल्के यांचा इंग्रजी-हिंदी शब्दकोश आजही नावाजला जातो .......

शरद पवारांच्या गंभीर आजारात झालेल्या २००४ च्या निवडणुका!

काँग्रेस-राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षांतील रथी, महारथी आणि अधिरथी पक्षत्याग करून भाजप आणि शिवसेना या सत्ताधारी पक्षांत सामील होत आहेत. अशा वेळी पवार वयाच्या ८०व्या वर्षीही पुन्हा एकदा राजकीय रणांगणावर स्वत: अगदी आघाडीवर राहून आक्रमक होताना दिसत आहेत. राज्यातील गेल्या पन्नास वर्षांतील त्यांच्या राजकीय सामर्थ्यांत तसूभरही फरक पडलेला नाही, याबद्दल कुणाला शंका असणार नाही.......

कामगार चळवळीतील डाव्यांची पोकळी कोण भरून काढणार?

काही वर्षांपूर्वी आपल्या देशात आणि जगाच्या इतर भागांतही उदार अर्थव्यवस्था अस्तित्वात आली आणि कामगार संघटनांचे अस्तित्व लोपू लागले. गेल्या काही वर्षांत अनेक खाजगी क्षेत्रात व्यवस्थापनांनी कामगार संघटनांचे अस्तित्वच नाकारले आहे. कामगारांचा संघटित होण्याचा कायदेशीर हक्कच आज कुणी मान्य करत नाही. वार्षिक पगारवाढ, दर तीन वर्षानंतर होणारे वेतन करार, वगैरे बाबी आता दुर्मीळ होत चालल्यात.......

ग्रॅहॅम स्टेन्स : दोन मुलांसह जिवंत जाळला गेलेला ख्रिस्ती मिशनरी

१९६५ च्या जानेवारीत २४ वर्षे वयाच्या ग्रॅहॅम यांनी भारतात सर्वप्रथम पाऊल ठेवले. त्यानंतर ओरिसातील बारीपाडा येथील कुष्ठरोग्यांची सेवा करण्यासाठी स्थापन झालेल्या आश्रमात ते काम करू लागले. याच आश्रमात त्यांनी आपल्या आयुष्याची ३४ वर्षे घालवली. याच ग्रॅहॅम यांनी फिलिप आणि तीमथी याआपल्या मुलांसह २३ जानेवारी १९९९ च्या त्या काळरात्री आगीत जळून या जगाचा निरोप घेतला.......

दुष्काळाच्या झळा, पण ७०च्या दशकातल्या!

१९७०च्या दशकाच्या सुरुवातीच्या काही वर्षांत देशातील अनेक राज्ये कडक दुष्काळाने पोळून निघाली होती. हरित क्रांतीची फळे तोपर्यंत देशातील जनतेने चाखली नव्हती. सलग दोन वर्षे पुरेसा पाऊस न पडल्याने महाराष्ट्रातील अनेक भागांत भयाण परिस्थिती निर्माण झाली होती. बहुधा १९७२ किंवा १९७३ असावे. दुष्काळी परिस्थितीमुळे राज्य सरकारने शाळांच्या वार्षिक परीक्षा मार्चआधीच घेण्याचे आदेश दिले होते, हे स्पष्ट आठवते.......

संसदेतील राजकीय सत्तांतराच्या चक्राचा ‘रोलर कोस्टर’ वेध!

नोटबंदी, जीएसटी, जम्मू-काश्मीरची स्थिती, देशाची सुरक्षा आणि दहशतवाद, रोजगार निर्मिती, अर्थव्यवस्था, नक्षलवाद वगैरे प्रकरणांत काहीही स्थिती असली तरी मोदींना पर्याय नाहीच, असं मानणाऱ्या लोकांची संख्या आजही खूप मोठी आहे, हे मान्य करायलाच हवं. देशात प्रत्येक निवडणुकीनंतर होणारं राजकीय सत्तांत्तर २०१९च्या निवडणुकीनंतरही होईल काय? की दर खेपेला होणारं सत्तात्तरांचं हे चक्र नरेंद्र मोदी यावेळी रोखू शकतील का?.......

महाराष्ट्रातील ख्रिस्ती मतदारांचा कौल कुणाला?

महाराष्ट्रात तिसऱ्या टप्प्यात म्हणजे एप्रिल २३ ला पुणे, अहमदनगर, शिर्डी, औरंगाबाद, रत्नागिरी-सिंधुदुर्ग या लोकसभा मतदारसंघांत मतदान होणार आहे. येथे ख्रिस्ती मतदारांची संख्या अगदी लक्षणीय आहे. चौथ्या आणि अखेरच्या टप्प्यात एप्रिल २९ रोजी मुंबई आणि पालघर येथे मतदान होणार आहे. तेथे तर राज्यांतील सर्वाधिक ख्रिस्ती मतदार आहेत. महाराष्ट्रातील हे ख्रिस्ती मतदार एका विशिष्ट पक्षाला एकगठ्ठा मतदान करतात का?.......

राज्यपाल कल्याण सिह आणि राज्यपाल सी. सुब्रमण्यम यांचे मर्यादातिरेक!

गेल्या काही दशकांत राजकीय पक्षांच्या सत्तासंपादनाच्या स्पर्धेत ‘आयाराम गयाराम’ लोकांना महत्त्वाचे स्थान मिळाल्यामुळे राज्यपाल या पदाची कसोटी लागत असते. गणपतराव तापसे, रोमेश भंडारीं, बुटा सिंग, प्रसिद्ध एस आर बोम्मई न्यायालयीन खटल्यातील कर्नाटकचे राज्यपाल वेंकटसुबय्या वगैरे राज्यपालांची वादग्रस्त भूमिका भारतीय संसदीय लोकशाहीच्या इतिहासातील मैलाचे दगड ठरले आहेत.......

गेल्या पाच दशकांतील सार्वत्रिक निवडणुकांच्या काही आठवणी

२००४ च्या आणि त्यानंतर झालेल्या सर्व निवडणुकांनिमित्त वार्तांकन करण्याची संधी मला मिळाली. देशात ‘फिल गुड’ आणि ‘इंडिया शायनिंग’ वातावरण असल्याने लोकसभेच्या निवडणुका सहा महिने आधीच घेण्याचा निर्णय भाजपने २००४ साली घेतला. निवडणूक प्रचाराच्या काळात भाजपच्या एका नेत्याच्या साडी वाटपाच्या कार्यक्रमात चेंगराचेंगरी होऊन अनेक गरीब महिला ठार झाल्या आणि ‘इंडिया शायनिंग’च्या फुग्याला छोटीशी टाचणी लागली.......

पंतप्रधानांची आचारसंहिता : पक्षीय आणि शासकीय कार्यक्रम

व्ही. पी. सिंग यांचं सरकार सत्तेवर आलं, त्यावेळी त्या काळात सुरुवातीच्या काही महिन्यांत सिंग यांनी आपण नैतिक मूल्यांचा मूर्तीमंत पुतळा आहोत, अशीच हवा निर्माण केली होती. ‘मिस्टर क्लीन’ आणि ‘भ्रष्टाचारविरोधी’ अशीच त्या वेळी त्यांची प्रतिमा होती. बोफोर्स तोफेच्या खरेदीत भ्रष्टाचाराच्या मुद्द्यावर राजीव गांधींना सत्ताभ्रष्ट करून ते स्वतः पंतप्रधान बनले होते.......

प्रियंका गांधी : नेहरू-गांधी घराण्यातील नवा चेहरा रिंगणात

प्रियंका गांधी यांची आता काँग्रेसचे सरचिटणीस म्हणून निवड झाल्याने भारतीय राजकारणाला निश्चितच नवे वळण मिळणार आहे. यावेळी पहिल्यांदाच नेहरू-गांधी घराण्यातील तीन व्यक्ती एकाच वेळी राजकारणात सक्रिय असताना दिसत आहेत. त्यांच्या आगमनामुळे केवळ उत्तर प्रदेशातच नव्हे तर संपूर्ण देशात राजकीय समीकरणे बदलू शकतात.......

“तुम्हीच मला सांगा, ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’नं पुलंच्या निधनाची मोठी बातमी का वापरायची?”

“तुम्हीच मला सांगा, मराठी लोकांच्या नव्या पिढीतील किती जणांना पु ल. देशपांडे माहीत आहेत? पुण्यातील फर्ग्युसन कॉलेज रोडवर वैशाली आणि रुपाली हॉटेलांसमोरच्या घोळक्यांत असलेल्या मुला-मुलींना तुम्ही विचारा की, त्यांनी पुलंचं साहित्य वाचलं आहे का? त्यांचं उत्तर नकारार्थीच असणार आहे. तर मग नवी पिढी प्रमुख टार्गेट वाचकवर्ग असणाऱ्या आपल्या ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’नं पुलंच्या निधनाची मोठी बातमी का वापरायची?”.......

धर्माधर्मांतील विटाळ आणि स्त्री-पुरुष समानता

सध्या केरळच्या शबरीमाला मंदिरात मासिक पाळी येण्याच्या वयोगटातील महिलांना प्रवेश देण्यावरून रणकंदन माजले आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी विविध धर्मांत असलेल्या विटाळासंबंधीच्या शिवाशिवीविषयी आपल्या ‘बहिष्कृत भारत’मध्ये लिहिले आहे. जगातील सर्वच समाजांत लिंगनिरपेक्ष वा इतर कुठलेही भेद नसलेली समानता गाठण्यासाठी बराच लांबचा पल्ला गाठायचा आहे, हे निश्चित.......

सांता क्लॉजची खरी ओळख समोरच्यांना कळली नाही, तो सस्पेन्स खूप वेळ टिकला तर त्यातली गंमत अधिक वाढते!

हल्ली ख्रिसमस हा सण केवळ ख्रिस्ती समाजासाठी मर्यादित राहिला नाही. ख्रिस्ती समाजासाठी नाताळ हा येशू ख्रिस्ताचा जन्मसोहळा असला तरी जगभरातील बहुसंख्य समाजानेही या सणास एक आनंद-सोहळा म्हणून स्वीकारले आहे. आपल्या कुटुंबियांसमवेत, मित्रांबरोबर गिफ्ट्सची देवाणघेवाण करून आनंद अनुभवण्याचा, मौजमजा करण्याचा उत्सव म्हणून ख्रिसमसकडे आज पाहिले जाते.......

महात्मा गांधींचा मानसपुत्र – मार्टिन ल्युथर किंग

रेव्ह डॉ. मार्टिन ल्युथर किंग यांच्या हत्येमुळे संपूर्ण जगाला हादराच बसला. किंग यांची झालेली हत्या भारतात १९४८ साली झालेल्या महात्मा गांधी यांच्या हत्येनंतरची सर्वांत मोठी एक दुर्घटना आहे, असं म्हटलं जातं. मार्टिन यांच्या प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्वामुळे आणि त्यांच्या संघर्षामुळे जगातील अनेक लोकांना वंशवादाविरोधी लढ्यात सामील होण्याची प्रेरणा मिळाली.......