समलैंगिकता – मिथकं आणि सत्य; निमित्त कोलकात्याच्या शाळेतील घटना

कोलकातामधील एका शाळेमधील काही विद्यार्थ्यांनी १० मुलींबद्दल अशी तक्रार केली की, या मुलींनी एकमेकींचे हात पकडले होते आणि हात एकमेकींच्या गळ्यात घातले होते. या तक्रारीमुळे शाळेनं या मुलींना शिक्षा दिली. शिक्षा काय दिली तर ‘आम्ही लेस्बियन आहोत’ अशा आशयाचं पत्र लिहून त्यावर स्वाक्षरी करावयास लावली. शाळेच्या मुख्याध्यापिकांनी ‘मुलींना योग्य मार्गावर आणणं’ हा त्यामागचा उद्देश सांगितला. मुलींच्या पालकांनी ही घटना पोलिसांपर्यंत नेली आणि मग ती मोठी झाली. कळस म्हणजे पश्चिम बंगालच्या शिक्षणमंत्र्यांनी याची चौकशी करावयास सांगितली आणि ‘समलैंगिकता’ ही पश्चिम बंगालच्या संस्कृतीविरुद्ध आहे, असं विधान केलं.[1]

समलैंगिक व्यक्तींच्या हक्कांसाठी लढणाऱ्या समुदायातही याचे पडसाद उमटले आणि तळागाळामध्ये अजून किती काम बाकी आहे, हे वास्तव समोर आलं.

उदाहरणार्थ, पारो आनंद (जागतिक कीर्तीच्या लेखिका) म्हणाल्या की, “आपल्या शिक्षकांना दुर्दैवानं वेगवेगळे विषय शिकवण्याचं प्रशिक्षण तर दिलं जातं, पण मुलांच्या प्रश्नांना कसं हाताळायचं हे शिकवलं जात नाही.” तर “अशा प्रकारच्या समलैंगिकतेला विरोध करणाऱ्या घटनांमुळे लहान मुलं, जी स्वत:च्या शरीराला आणि लैंगिकतेला ओळखू पाहत आहेत, ती स्वत:ला दडपून टाकतील. ‘गे असणं चांगलं नाही’ हा संदेश पसरेल आणि अजून जास्त भेदभाव वाढेल.” असं सायान्तिका मजुमदार (बंगळूरच्या समलैंगिकतेसाठी काम करणाऱ्या कार्यकर्त्या) यांनी मत व्यक्त केलं.

बातम्यांच्या असंख्य गदारोळात ही घटना नजरेआड गेली. पण ‘समलैंगिकता’ या विषयाच्या बाबतीत आपला समाज अजूनही किती मागासलेला आहे, हे पुन्हा एकदा स्पष्ट झालं. तसंच या घटनेचे पडसाद एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीला जाणाऱ्या शिकवणीवर प्रश्नचिन्ह उठवणारे असल्यानं ते अधिकच महत्त्वाचे आहेत.

काय लक्षात घेणं महत्त्वाचं?

या घटनेद्वारेसमोर येणारी समलैंगिकतेबद्दलची चार मिथकं आणि सत्यं अशी आहेत –

मिथक १ - मुलांची मुलांशी किंवा मुलींची मुलींशी रोजच्या जगण्यात शारीरिक जवळीक असेल तर काहीतरी ‘चुकीचं’

सत्य – आपल्या वयातील समान किंवा विरुद्ध लिंगी व्यक्तींना निरोगी स्पर्श करणं ही माणसाच्या वाढीदरम्यानची नैसर्गिक गरज आहे. विशेषत: पाश्चिमात्य देशांशी तुलना केली तर, (जिथं मुलाचा मुलाशी अथवा मुलीचा मुलीशी अशा प्रकारचा स्पर्श टाळला जातो), स्पर्शातून किंवा गळाभेटीद्वारे मैत्री किंवा प्रेम व्यक्त करणं हा आपल्या संस्कृतीचा भाग आहे.

दुर्दैवानं एका बाजूनं आपला बहुसंख्य समाज मुला-मुलींची एकत्र शाळा असेल तर त्यांच्यात प्रेम-प्रकरणं होतील या भीतीनं विरोध करतो, तर दुसऱ्या बाजूनं समलिंगी संबंधांचीही काळजी करतो.

मिथक २ – मुलांची मुलांशी शारीरिक जवळीक असेल तर ते ‘गे’ होऊ शकतात, तसंच मुलींची मुलींशी शारीरिक जवळीक असेल तर त्या ‘लेस्बियन’ होऊ शकतात.

सत्य – गे किंवा लेस्बियन असणं हे जनुकांवर म्हणजेच जीवशास्त्रीय कारणांवर अवलंबून आहे. कुठल्याही विशिष्ट प्रकारचं वागणं माणसाला ‘गे’ किंवा ‘लेस्बियन’ बनवू शकत नाही. इंडियन सायकीयाट्रिक सोसायटी सांगते की, “उपलब्ध शास्त्रीय आधार आणि मानसशास्त्रातील चांगल्या कार्यपद्धतीच्या मार्गदर्शनानुसार ‘समलैंगिकता हा मानसिक आजार आहे’ या समजुतीची पाठराखण करणारा कुठलाच पुरावा नाही”.

मिथक ३ – गे किंवा लेस्बियन असणं ही एक चुकीची, ‘शिक्षा’ वाटावी अशी, स्वत:बद्दल नकारात्मक वाटावी अशी गोष्ट आहे.

सत्य – समलैंगिकता ही नैसर्गिक गोष्ट असून त्यात स्वत:बद्दल नकारात्मक वाटावं असं काही नाही. वर्ल्ड सायकीयाट्रिक असोसिएशनदेखील “समलैंगिकता नैसर्गिक आहे आणि जैविक-मानसिक-वाढीसंबंधित आणि सामाजिक घटकांनी ठरवली जाते”, असं मानते. ती शिक्षा नाही. तुम्ही डावखुरे आहात का उजव्या हाताचा वापर करता, तुम्ही उंच आहात की ठेंगणे, या सारखीच तुमची लैंगिकता हा तुमच्या आयुष्याचा एक भाग आहे, ज्यात चूक-बरोबर असं काही नाही.

मिथक  ४ – समलैंगिकता ही आपल्या संस्कृतीच्या विरोधात आहे.

सत्य – जगातील सर्व संस्कृतींच्या ऐतिहासिक दाखल्यांमध्ये जर आपण डोकावून पाहिलं तर अनेक कथा, काव्य, शिल्प यांमध्ये अशी अनेक पात्रं आपल्याला दिसतात, जी समलैंगिक होती किंवा आहेत. समलैंगिकता किंवा त्यासंबंधीचे विचार हे कायमच प्रत्येक संस्कृतीचा एक घटक राहिलेला आहे. भारतीय संस्कृतीसुद्धा त्याला अपवाद नाही, मग खजुराहो येथील शिल्पांचे दाखले असोत, ‘कामसूत्र’ या ग्रंथामधील भाष्य असो किंवा शिखंडीसारखी महाभारतामधील महत्त्वाची पात्रं असोत. समलैंगिकता ही कुठल्याही संस्कृतीच्या विरोधात नाही.

समलैंगिक व्यक्तींच्या हक्काची भारतातील कायदेशीर लढाई आशावादी स्वरूपात सध्यापुढे जात आहे. ब्रिटिश काळात बनलेल्या कलम ३७७ नुसार ‘अनैसर्गिक संभोगास (प्रजनन करू न शकणाऱ्या संभोगास)’ गुन्हा मानलं गेलं. त्यामुळे समलैंगिक संभोगासही या कलमानुसार गुन्हा समजलं गेलं. दोन प्रौढ व्यक्तींमधील खासगी लैंगिक संबंध जर संमतीनं असतील तर तो गुन्हा नाही, असं २००९ साली दिल्ली उच्च न्यायालयानं स्पष्ट केलं होतं. परंतु सामाजिक व धार्मिक संघटनांनी या निकालाला सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान दिलं होतं. सध्या सर्वोच्च न्यायालय भारतीय दंडविधानातील कलम ३७७ बाबत पुनर्विचार करत आहे.

पण त्याहून मोठी लढाई आहे ती मानसिकतेच्या बदलाची. समलैंगिकतेबद्दलची सर्व मिथकं जेव्हा व्यापक समाजमनातून गळून पडतील आणि सत्य अगदी पुढच्या पिढीपर्यंतदेखील पोहोचेल, तेव्हा ही मानसिकतेची लढाई जिंकली जाईल आणि भेदभाव खऱ्या अर्थानं नष्ट होईल.

(या लेखासाठी समलैंगिकता विषयाचे अभ्यासक आणि कार्यकर्ते बिंदुमाधव खरे यांचं मोलाचं सहकार्य लाभलं.) 

.............................................................................................................................................           

[1]संदर्भ बातम्या- https://www.firstpost.com/india/kolkata-school-that-forced-students-to-confess-to-lesbianism-exemplifies-how-not-to-treat-queer-children-4391763.html