नाही सर, मास्क घातलेला तो प्राणी कधीच डॉ. जेकिल असू शकत नाहीत. त्यांचा खून कधीच झालेला आहे

‘द स्ट्रेंज केस ऑफ डॉक्टर जेकिल अँड मिस्टर हाईड’ या रॉबर्ट लुई स्टीव्हन्सन यांच्या जगप्रसिद्ध कादंबरीचा मराठी अनुवाद सोनाली नवांगुळ यांनी केला आहे. डायमंड पब्लिकेशनतर्फे प्रकाशित झालेल्या या कादंबरीतल्या एका प्रकरणाचा हा संपादित अंश...

..................................................................................................................................................................

रात्री जेवण झाल्यावर अटरसन शेगडीजवळ ऊब घेत बसले होते, इतक्यात पूल भेटायला आला. त्याला बघून आश्चर्याने ते म्हणाले, ‘‘कमालच झाली! तू कसं काय येणं केलंस पूल?’’ आणि क्षणभर थांबून काळजीनं त्याच्याकडं पाहत पुन्हा विचारलं, ‘‘बरा आहेस ना? डॉक्टरची तब्येत?’’

‘‘अटरसनसाहेब, काहीतरी घडलंय.’’

‘‘हो हो! श्वास तर घे थोडा! ही वाईन घे. मग सांग, काय हवंय तुला?’’

‘‘सर, डॉक्टरांचं सगळं तुम्हाला माहितीच आहे की, त्यांनी स्वत:ला कसं डांबून घेतलं होतं. आता पुन्हा एकदा ते तसेच खोलीत बंद झालेत. मला त्यांचं हे वागणं मुळीच आवडत नाहीये. खूप त्रास होतो. खूप भीतीही वाटते.’’

..................................................................................................................................................................

खोटी माहिती, अफवा, अफरातफर, गोंधळ-गडबड, हिंसाचार, द्वेष, बदनामी अशा काळात चांगल्या पत्रकारितेला बळ देण्याचं आणि तिच्यामागे पाठबळ उभं करण्याचं काम आपलं आहे. ‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

.................................................................................................................................................................

‘‘अरे बाबा, तुझ्या भावना कळताहेत मला, पण जे आहे, ते सगळं स्पष्ट सांग मला. तुला कसली भीती वाटते?’’

‘‘सर, आठवडा होऊन गेला; भीतीच वाटायला लागलीए. आता याउप्पर मला सहन होत नाही’’ अटरसननी विचारलेल्या प्रश्नाकडे कानाडोळा करत पूलने सांगितलं.

पूल जे बोलत नव्हता, ते त्याच्या देहबोलीतून ठळक होत होतं. आल्यावर पहिल्यांदा भीतीचा उच्चार केला, तो क्षण वगळता पूल जवळपास बिथरल्यासारखा वागत होता. त्यानं बोलताना एकदाही वकीलसाहेबांच्या चेहऱ्याकडं पाहिलं नव्हतं. दिलेला वाईनचा ग्लास न उष्टावता, तसाच मांडीवर टेकवून तो एका कोपऱ्यात टक लावून बसला होता. मुश्किलीनं पुन्हा पुन्हा एकच गोष्ट तो म्हणत राहिला, ‘‘माझ्याच्यानं आता आणखी सहन व्हायचं नाही!’’

‘‘तुझ्या अशा वागण्यामागं काहीतरी कारण असणार, हे मला कळतंय पूल. काहीतरी भलतं घडतंय! काय आहे, ते सांगायचा थोडा प्रयत्न कर बघू!’’

‘‘घातपातासारखं काही आहे, असं वाटतंय...’’ पूल घोगऱ्या आवाजात कसाबसा म्हणाला.

‘‘घातपात!’’ जबरदस्त धास्तावलेले किंबहुना संत्रस्त झालेले वकीलसाहेब उद्गारले, ‘‘घातपात म्हणजे? काय म्हणायचंय काय तुला?’’

‘‘सांगायचं धाडस माझ्याकडे नाही सर. पण तुम्ही माझ्याबरोबर याल तिकडं? - म्हणजे स्वत:च्या डोळ्यांनी बघाल.’’

उत्तरादाखल अटरसन चटकन उठले आणि त्यांनी हॅट घेतली, बाहेर जायचा कोट अडकवला. हे करताना त्यांचं पूलच्या हावभावांकडे लक्ष होतं. ‘आपण यायला होकार दिल्यामुळे पूल बऱ्याच प्रमाणात शांतावला आहे आणि त्यानं वाईनला तोंडही लावलं नाही’ हे त्यांच्या नजरेतून सुटलं नव्हतं. अटरसन तयार झाल्याचं बघताच वाईनचा ग्लास तिथंच ठेवून पूल चटकन उठला.

मार्च महिना चालू होता. आकाशातला चंद्र निस्तेज वाटत होता. अतिशय गारठ्याची ती कोरडी रात्र भणाणणाऱ्या वाऱ्यामुळे जणू कलल्यासारखी झाली होती. ढग भराभर पुढं जाताना विस्कटून त्यांचे पुंजके पिंजल्यासारखे, उसवून काढल्यासारखे दिसत होते. वाऱ्याच्या घोंगावण्यात बोललेलंही धड कळत नव्हतं. चेहरा जणू गोठल्यासारखा झाला होता. एकंदर वातावरणामुळे की, काय रस्ते निर्जन वाटत होते. लंडनच्या या भागात इतकी सामसूम अटरसनच्याही पाहण्यात नव्हती. एरवी त्यांना असे निर्मनुष्य रस्ते आवडले असते, पण आज मात्र विलक्षण हुरहुरीमुळे ‘कुणीतरी ओळखी-अनोळखीचं रस्त्यावर दिसावं’ अशी ते मनोमन प्रार्थना करत होते. जणू काहीतरी अक्रीत घडणार असल्याची चाहूल त्यांना लागली होती. ते चौकात पोहोचले, तेव्हा वाऱ्यानं आणि धुळीनं दाणादाण उडवलेली दिसत होती. बागेतली झाडं वाऱ्यानं घुसळून कठड्यांवर अंग घासत होती. काही वेळापूर्वीपर्यंत रस्त्यानं दोन पावलं पुढं चालणारा पूल आता फरसबंदीच्या मधोमध चालायला लागला होता. इतकी बोचरी हवा असूनही त्यानं डोक्यावरची हॅट काढली आणि खिशातला लाल रुमाल कपाळावरून फिरवला. धांदलीत चालण्याच्या श्रमानं नव्हे, तर मनातल्या दु:खाचा, अस्वस्थतेचा दाब सहन न होऊन त्याला घाम फुटला होता. त्याचा चेहरा फिकुटला होता, आवाज कर्कश आणि चिरका झाला होता.

..................................................................................................................................................................

उमर खय्याम आणि रॉय किणीकर यांच्यात एक समान धागा आहे. तो म्हणजे अध्यात्माचा, स्पिरिच्युअ‍ॅलिझमचा. खय्याम सूफी तत्त्वज्ञानाकडे वळला. किणीकर ज्ञानेश्वरी, एकनाथी भागवत, गीता, उपनिषदे यांच्यात रमले. खय्याम अधूनमधून अर्थहीनतेकडे वळत राहिला, तसेच किणीकरसुद्धा...

हे पुस्तक २५ टक्के सवलतीत खरेदी करण्यासाठी क्लिक करा -

https://www.booksnama.com/book/5357/Ghartyat-Fadfade-Gadad-Nile-Abhal

................................................................................................................................................................

‘‘सर, आलो आपण. आता देव करो आणि भलतं काही घडलेलं नसो!’’

‘‘आमेन, पूल!’’

पूलने हलक्या हाताने दारावर टकटक केली. दार उघडलं गेलं, पण चेनची सुरक्षितता राखून. आतल्या कुणीतरी विचारलं, ‘‘पूल, तू आहेस का?’’

‘‘हो, मीच. दार उघडा.’’

दोघंही आत आले. हॉलमध्ये लख्ख प्रकाश होता. धडधडून पेटलेल्या शेकोटीजवळ स्त्री-पुरुष नोकरांचा सगळा जत्था जमलेला होता. शेळ्यामेंढ्यांचा कळप असावा, तसे सगळे दाटीवाटीनं, चेहरे पाडून उभे होते. अटरसन आलेले बघताच एक बाई अचानकच मुसमुसायला लागली. स्वयंपाकीण बाईला तर इतकं अनावर झालं की, ती अटरसनकडे धावली, ‘‘मि.अटरसन तुम्ही आलात, ही देवाचीच कृपा म्हणायची!’’

‘‘अरे, काय चाललंय काय? तुम्ही सगळे एका वेळी इथं? हे काही योग्य नाही. तुमच्या मालकांना हे वागणं खपणार नाही बरं!’’ अटरसन थोडे रागावून सगळ्यांना म्हणाले.

‘‘सर, सगळे घाबरले आहेत’’ पूलने सांगितलं.

सगळीकडे स्तब्धता होती. कुणी काहीच बोललं नाही. फक्त ती मघासची बाई आता मोठमोठ्यानं रडू लागली.

‘‘आवर स्वत:ला!’’ पूलने उग्रपणे सांगितलं खरं, पण तो स्वत:च किती विस्कटून गेला होता, हे त्याच्या आवाजावरून सहज कळत होतं. त्याच्या दटवण्यानं गप्प व्हायच्या ऐवजी बाईने एवढा गळा काढला की, त्या आवाजानं दचकून सगळेच आतल्या दाराकडं बघू लागले. सगळ्यांच्या चेहऱ्यावर भय साकळलं होतं.

‘‘जा रे, मेणबत्ती आण! आज काय तो निकाल लावून टाकू!’’ अशी नाईफ बॉयला सूचना दिली आणि अटरसन यांच्याकडं वळून पूलने त्यांना पाठोपाठ चलण्याची विनंती केली. दोघंही मागच्या अंगणाच्या दिशेनं गेले.

‘‘आता मात्र जमेल तितकं सावकाश चला सर. तुमची चाहूल लागता कामा नये. आणखी एक लक्षात ठेवा, त्यांनी तुम्हाला जर आत बोलवलंच, तर कृपा करून जाऊ नका.’’

अंगावर अशी आकस्मिक परिस्थिती गुदरल्याने अटरसनच्या पोटात गोळा आला, पण लगेचच स्वत:ला सावरून ते पूलच्या पाठीमागे सर्जिकल थिएटर आणि लाकडी खोकी, बाटल्या असा पसारा ओलांडून प्रयोगशाळेतल्या जिन्याजवळ येऊन थांबले. पूलनं त्यांना जिन्याखाली थांबायला सांगून, जे कानावर पडेल ते लक्षपूर्वक ऐकायची सूचना केली. मेणबत्ती तिथंच ठेवून आणि मनाचा हिय्या करून पूलनं पायऱ्या चढायला सुरुवात केली. खोलीच्या लालमखमली दरवाजावर थोडी कचरतच थाप मारली.

‘‘साहेब, मि. अटरसन भेटायचं म्हणताहेत...’’ असं म्हणत, अटरसननी खोलीतून येणारा आवाज ऐकावा म्हणून पूलने वेगानं हातवारे करत लक्षपूर्वक ऐकायची खूण केली.

आतून कुरकुरत आवाज आला, ‘‘त्यांना सांग, मी कुणाला भेटत नाही.’’

‘‘होय सर, सांगतो.’’ असं म्हणताना पूलच्या चेहऱ्यावर हेतू साध्य झाल्याचं समाधान दिसलं. बाजूला ठेवलेली मेणबत्ती उचलून, अटरसनना घेऊन तो अंगणातून मुख्य स्वयंपाकघरात आला. तिथली शेकोटी विझून गेली होती. जमिनीवर भुंग्यांची सरकत-उडत भिणभिण चालू होती.

‘‘सर, सांगा बरं, हा काय माझ्या मालकाचा आवाज वाटतो?’’ पूलने अटरसनच्या डोळ्यांत बघत प्रश्न केला.

अटरसनचा चेहरा सुकला होता, पण उत्तरादाखल त्याच्याकडं बघत ते म्हणाले, ‘‘बदलल्यासारखा वाटतोय खरा!’’

‘‘बदलल्यासारखा? - खरं आहे, मलाही तेच वाटतंय.’’ पूलच्या स्वरात निराशा डोकावली. ‘‘थोडीथोडकी नाही, या घरात वीस वर्षं काढलीत मी! त्यांच्या आवाजात बदल झाला, तर मला कळणार नाही? तसं नाहीये. मालकांना कुणीतरी मारून टाकलंय. आत्ता नाही, आठ दिवसांपूर्वीच! त्या वेळी देवाचा धावा करतानाचा त्यांचा आक्रोश आम्ही सगळ्यांनी ऐकला आहे. प्रश्न असा आहे की, वर, त्यांच्या जागी काय बसलंय, आणि ‘ते’ तिथं का आहे? आमच्या डोक्याचा भुगा झालाय!’’ पूलने आपल्या मनातली डाचणारी गोष्ट बोलून टाकली.

पूलच्या शोधानं बुचकळ्यात पडून अटरसननी तोंडात बोटं घातली. ‘‘अरे बाबा, कसली विचित्र गोष्ट सांगतो आहेस... नुसती विचित्र नाही, तर भयानक आहे ही गोष्ट! एक वेळ तुझा समज खरा आहे, असं धरून चालू. डॉ. जेकिलचा...अं... खून झालाय, असं समजलं, तरी खुनी तिथंच थांबून राहायचं कारण काय? तुझ्या बोलण्यात काही दम नाही. पटणारच नाही.’’

..................................................................................................................................................................

अवघ्या २४ तासांत महाराष्ट्रात एक सत्तांतर नाट्य घडलं आणि संपलं... त्याची ही कहाणी सुरस आणि चमत्कारिक... अदभुत आणि रंजक...

या पुस्तकाच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी पहा -

https://www.booksnama.com/book/5312/Checkmate

..................................................................................................................................................................

‘‘हं... अटरसनसाहेब, तुम्हाला पटवून कसं देऊ? तरी प्रयत्न करतो. मागचा अख्खा आठवडा मालक किंवा खोलीत जो कुठला प्राणी बसलाय, तो अहोरात्र एका औषधासाठी आरडाओरड करतोय. त्याला ते मिळत नाहीये. जे हवं, ते एका चिठ्ठीवर लिहून ती चिठ्ठी जिन्यात सरकवून ठेवायची, अशी मालकांची पद्धत होती. गेला आठवडाभर खोलीचं दार अक्षरश: बंद आहे आणि आम्ही फक्त चिठ्ठ्याच गोळा करतोय. जिन्यात ठेवलेलं जेवणही कुणाचं लक्ष नसताना खोलीत घेतलं जातं. रोज दिवसातून दोन-तीन वेळा मागण्यांच्या आणि तक्रारींच्या चिठ्ठ्या घेऊन मी शहरभरातल्या होलसेल केमिस्टची दुकानं पालथी घालतोय. मागवलेलं काही आणून दिलं की, ते परत करण्याची चिठ्ठी लगेचच खोलीबाहेर येते. का? तर आणलेलं औषध किंवा रसायन योग्य त्या मात्रेत शुद्ध नसतं म्हणून. तक्रारीबरोबर पुन्हा नव्यानं त्या गोष्टीची मागणी करणारी चिठ्ठीही येतेच. कशासाठी कुणास ठाऊक, पण जे काही ‘तो’ मागवतोय ते मिळवण्यासाठी तो इरेला पेटलाय!’’

‘‘त्यांतली एखादी चिठ्ठी आहे तुझ्याकडं?’’ अटरसननी विचारलं.

पूलने लगेचच खिशातून एक चुरगाळलेला कागद काढून त्यांच्याकडं दिला. मेणबत्तीजवळ नेऊन वकीलसाहेबांनी तो लक्षपूर्वक तपासला. त्या कागदावर काहीसा असा मजकूर होता :

‘मेसर्स मॉ यांच्या प्रति डॉ. जेकिल यांच्या सदिच्छा! सदर औषध / रसायन शुद्ध नाही. त्यात भेसळ असल्या कारणाने नियोजित उद्देशासाठी ते निरुपयोगी ठरते आहे. डॉ.जेकिल यांनी आपल्याकडून वरील नमुन्याची मोठ्या प्रमाणात खरेदी केली होती. मागवलेल्या नमुन्याचा मेसर्स मॉ. यांनी अधिक काळजीपूर्वक शोध घेऊन त्या विशिष्ट दर्जाचा नमुना साठ्यामध्ये असल्यास जेकिल यांच्याकडे तातडीने पाठवावा, अशी ते विनंती करत आहे. पैशाची फिकीर करू नये. सदर बाब डॉ. जेकिल यांच्यासाठी अतिशय महत्त्वाची असून त्यात तसूभरही अतिशयोक्ती नाही’ या ओळीपर्यंत पत्रातला मजकूर बऱ्यापैकी सुसंगत होता. मात्र त्यानंतर लिहिणाऱ्याच्या भावना अनावर झाल्याच्या खुणा अक्षराच्या फरफटत गेलेल्या वळणातून आणि भाषेतून कळत होत्या. ‘जुन्या साठ्यात या नमुन्यातले काही शिल्लक असल्यास दया करा नि पोहोचवा!’ असा पत्राचा शेवट होता.

‘‘ही चिठ्ठी चक्रावून टाकतेय... एक सांग, तुला ही अशी उघडी कशी मिळाली?’’ अटरसनचा आवाज तीव्र लागला.

‘‘मॉ कंपनीतला माणूस प्रचंड वैतागला आणि त्यानं ‘काय ही कटकट’ म्हटल्यासारखं माझ्या अंगावर चिठ्ठी भिरकावली’’ पूलने उत्तर दिलं.

‘‘हे डॉक्टरचंच अक्षर वाटतंय. शंकाच नाही!’’ अटरसननी आपलं मत सांगितलं.

त्यावर पूल चिडून म्हणाला, ‘‘डॉक्टरांचं नव्हे, डॉक्टरांसारखं अक्षर आहे, असं मला वाटतं’’ कदाचित या गोष्टीला फार विरोध करता येणार नसल्याचं जाणवून किंचित खजील होत, आवाजाची पातळी बदलून पुन्हा पूल म्हणाला, ‘‘हस्ताक्षराची गोष्ट जाऊ दे. ती कुठं घेऊन बसलात... मी स्वत: पाहिलंय ‘त्याला’ ’’

‘‘पाहिलंस? असं?’’

‘‘हो तर! झालं असं की, एकदा मी अचानकच अंगणातून थिएटरमध्ये शिरलो. जिन्यातल्या खोलीचं दार उघडं होतं. तो खालच्या खोलीच्या कोपऱ्यात खोकी उपसून हवं असलेलं ते औषध किंवा इतर काही शोधत होता. मी तिथं येताच त्यानं मान वर करून माझ्याकडं पाहिलं आणि किंचाळत तो जिन्याकडं धावला. मिनिटभरासाठी त्याचा अवतार मला बघायला मिळाला, पण तो आठवला की, अंगावर काटा येतो! तुम्हीच सांगा सर, ते माझे मालक असते, तर तोंडावर मास्क लावायची त्यांना काय गरज पडली असती? ते मला बघून का किंचाळले असते नि उंदरासारखे पसार झाले असते? मी आयुष्याचा बराच काळ त्यांची सेवा केलीए...आणि आता हे काय होऊन बसलंय....’’ पूल बोलायचा थांबला. अनावर होत त्यानं आपल्या चेहऱ्यावरून हात फिरवला.

‘‘तू सांगतोस ती परिस्थिती खरोखरच चमत्कारिक आहे. पण आता माझ्या सगळं नीट लक्षात यायला लागलंय. पूल, तुझे मालक आजारी पडलेत अरे! तो आजारही असला, ज्यात होणाऱ्या यातना आणि त्यातून आलेलं व्यंग यांमुळे शरीराची अवस्था बिघडून जाते. म्हणून तो आवाजातला फरक! असं रूप मित्रांच्या नजरेला पडू नये म्हणून तो मास्क आणि म्हणूनच ते विशिष्ट औषध शोधण्याचा आटापिटा... कदाचित त्या औषधातून आजार बरा होण्याची उमेद असणार बिचाऱ्याला! देवालाच ठाऊक! मला जेवढं कळतं, त्यावरून एवढंच सांगता येईल. हा विचार करणंही त्रासदायक आहे, हे मान्य आहे मला, पण एकूण प्रकाराची संगती लावली, तर हेच साधंसरळ उत्तर दिसतंय. ताळमेळ असा जुळवून बघितला की, उगीचच टोकाच्या समजुती करून घेण्यातून सुटका होते’’ अटरसननी आपला तर्क सांगितला.

..................................................................................................................................................................

संतसाहित्यातील तत्त्वज्ञानविषयक संज्ञांचा हा कोश प्राचीन मराठी साहित्याच्या प्रगत अभ्यासासाठी उपयुक्त आहे. वाङ्मय अभ्यासक, भारतीय तत्त्वज्ञानाचे अभ्यासक आणि जिज्ञासू वाचक यांच्यासाठी हा संज्ञाकोश गरजेचा, महत्त्वाचा आणि संदर्भसंपृक्त आहे.

या पुस्तकाच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी पहा -

https://dpbooks.in/collections/new-releases/products/marathi-sant-tatvdnyan-kosh

..................................................................................................................................................................

पूलचा चेहरा आणखीच म्लान झाला. ‘‘तो जो कोणी ‘प्राणी’ असेल, तो असो. मात्र ते माझे मालक नाहीत, इतकंच सत्य मला कळतंय.’’ असं बोलताना पूलने सगळीकडं नजर टाकली आणि हलक्या आवाजात म्हणाला, ‘‘- अहो, वीस वर्षं बघत आलोय माझ्या मालकांना! त्यांना मी ओळखणार नाही, असं कसं होईल? ते दिसायला उंच, चांगले भक्कम आणि ‘तो’ गिड्डा म्हणावा असाच.’’ अटरसननी काही म्हणायचा प्रयत्न केला, तरी पूल बोलत राहिला. ‘‘ते खोलीच्या दारात उभे असतात, तेव्हा त्यांची उंची चौकटीला कुठं लागते, हे मला माहिती नसेल? अहो, आयुष्यभर रोज सकाळी उठल्यापासून मी त्यांना बघत आलोय. नाही नाही सर, मास्क घातलेला तो प्राणी कधीच डॉ. जेकिल असू शकत नाहीत. तो कोण-कुठला प्राणी मला ठाऊक नाही, देवालाच ठाऊक! माझ्या मनानं मला ग्वाही दिलीए. ‘तो’ म्हणजे मालक नव्हेत. त्यांचा खून कधीच झालेला आहे.’’ 

‘द स्ट्रेंज केस ऑफ डॉक्टर जेकिल अँड मिस्टर हाईड’ - रॉबर्ट लुई स्टीव्हन्सन

मराठी अनुवाद - सोनाली नवांगुळ

डायमंड पब्लिकेशन, पुणे, 

मूल्य - १२५ रुपये.

.................................................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’वर प्रकाशित होणाऱ्या लेखातील विचार, प्रतिपादन, भाष्य, टीका याच्याशी संपादक व प्रकाशक सहमत असतातच असे नाही. पण आम्ही राज्यघटनेने दिलेले अभिव्यक्तीस्वातंत्र्य मानतो. त्यामुळे वेगवेगळ्या विचारांना ‘अक्षरनामा’वर स्थान दिले जाते. फक्त त्यात द्वेष, बदनामी, सत्याशी अपलाप आणि हिंसाचाराला उत्तेजन नाही ना, हे पाहिले जाते. भारतीय राज्यघटनेशी आमची बांधीलकी आहे. 

..................................................................................................................................................................

वाचकहो नमस्कार, आम्हाला तुमची मदत हवी आहे. तुम्हाला ‘अक्षरनामा’ची पत्रकारिता आवडत असेल तर तुम्ही आम्हाला बळ देऊ शकता, आमचे हात बळकट करू शकता. खोटी माहिती, अफवा, अफरातफर, गोंधळ-गडबड, हिंसाचार, द्वेष, बदनामी अशा काळात आम्ही गांभीर्यानं, जबाबदारीनं आणि प्रामाणिकपणे पत्रकारिता करण्याचा प्रयत्न करत आहोत. अशा पत्रकारितेला बळ देण्याचं आणि तिच्यामागे पाठबळ उभं करण्याचं काम आपलं आहे.

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -