इब्राहिम अल्काझी : आधुनिक भारतीय रंगभूमीचे जनक, नाटकाच्या क्षेत्रातला ‘ऋषी’
संकीर्ण - श्रद्धांजली
टीम अक्षरनामा
  • इब्राहिम अल्काझी (१८ ऑक्टोबर १९२५ - ४ ऑगस्ट २०२०)
  • Thu , 06 August 2020
  • संकीर्ण श्रद्धांजली इब्राहिम अल्काझी Ebrahim Alkazi

‘आधुनिक भारतीय रंगभूमीचे जनक’, केंद्रीय नाट्य विद्यालयाचे पहिले संचालक इब्राहिम अल्काझी यांचं परवा दिल्लीत वयाच्या ९५व्या वर्षी निधन झालं. अल्काझी ४०-५०च्या दशकांत मुंबईतल्या इंग्रजी नाट्यक्षेत्रातली एक दिग्गज हस्ती होते. ‘बॉम्बे प्रोग्रेसिव्ह आर्टिस्ट ग्रूप चे एक प्रवर्तक, ‘थिएटर युनिट बुलेटिन’चे संस्थापक, ‘नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामा’चे सलग १५ वर्षं संचालक, ‘आर्ट हेरिटेज गॅलरी’ (दिल्ली)चे सहसंस्थापक, ‘तुघलक’, ‘अंधायुग’, ‘आषाढ का एक दिन’, ‘आधेअधुरे’ अशा अनेक नाटकांचे दिग्दर्शक... पद्मश्री, पद्मभूषण, पद्मविभूषण पुरस्कारांचे मानकरी, पहिल्या तन्वीर सन्मानाचे मानकरी... अशी विविधांगी ओळख असलेल्या अल्काझींच्या कारकिर्दीची ही व्हिडिओ झलक...

..................................................................................................................................................................

२०१३मध्ये अल्काझी यांनी ‘उत्तुंग जीवन कला योगदान पुरस्कार’ देण्यात आला. अल्काझींच्या प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे जाहीर सोहळा न होता हा पुरस्कार त्यांना घरगुती कार्यक्रमातच देण्यात आला. त्यावेळी त्यांना देण्यात आलेल्या मानपत्राचं वाचन...

..................................................................................................................................................................

अधिक माहितीसाठी पहा - https://bit.ly/2De0Sya

..................................................................................................................................................................

नाट्यदिग्दर्शक आणि एनएसडीच्या माजी चेअरपर्सन (२००४-१२) अमल अल्लाना वडील अल्काझींविषयी...

..................................................................................................................................................................

‘राज्यसभा टीव्ही’वर ‘गुफ्तगू’ नावाचा मान्यवरांच्या मुलाखतीचा एक कार्यक्रम असतो. त्यात झालेली अल्काझी यांची ही मुलाखत. यात त्यांनी आपल्या बालपणापासून ते एनएसडीपर्यंतच्या आठवणी सांगितल्या आहेत.

..................................................................................................................................................................

हेही वाचा :  राममंदिराच्या निर्माणाचं श्रेय इतिहासात कुणाच्या नावावर जमा होईल?

..................................................................................................................................................................

प्रसिद्ध अभिनेते नसरुद्दीन शहा एनएसडीमधल्या एका कार्यक्रमात अल्काझींविषयी...

..................................................................................................................................................................

फेब्रुवारी १९९२मधील अल्काझींची एक मुलाखत

..................................................................................................................................................................

पत्रकार करण थापर यांनी अल्काझी यांची बीबीसीसाठी १५ मे २००२ रोजी घेतलेली एक मुलाखत...

..................................................................................................................................................................

हा व्हिडिओ १९८५ सालचा आहे. यात नसरुद्दीन शहा अल्काझी यांच्या कामाबद्दल, त्यांच्या काम करण्याच्या शैलीबद्दल आणि त्याविषयी असलेल्या आक्षेपांबद्दल बोलले आहेत. नाटक हा मुळात लोकशाहीच्या तत्त्वाने चालणारा उपक्रम नसतो आणि अल्काझी हुकूमशाही प्रवृत्तीचे नव्हते, हे सांगताना नसरुद्दीन शहा यांचा आवाज थोडासा चढला आहे. कारण त्यांच्या गुरूविषयी नाहक शेरेबाजी त्यांना सहन झालेली दिसत नाही.

..................................................................................................................................................................

'अक्षरनामा' आता 'टेलिग्राम'वर. लेखांच्या अपडेटससाठी पुढील लिंकवरून चॅनेल सबस्क्राईब करा...

..................................................................................................................................................................

नाटक, चित्रकला या क्षेत्रांतल्या अल्काझींच्या समग्र कारकिर्दीची ओळख करून देणाऱ्या छायाचित्र-प्रदर्शनाचा हा व्हिडिओ

..................................................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’वर प्रकाशित होणाऱ्या लेखातील विचार, प्रतिपादन, भाष्य, टीका याच्याशी संपादक व प्रकाशक सहमत असतातच असे नाही. पण आम्ही राज्यघटनेने दिलेले अभिव्यक्तीस्वातंत्र्य मानतो. त्यामुळे वेगवेगळ्या विचारांना ‘अक्षरनामा’वर स्थान दिले जाते. फक्त त्यात द्वेष, बदनामी, सत्याशी अपलाप आणि हिंसाचाराला उत्तेजन नाही ना, हे पाहिले जाते. भारतीय राज्यघटनेशी आमची बांधीलकी आहे. 

..................................................................................................................................................................

नमस्कार, करोनाने सर्वांपुढील प्रश्न बिकट केले आहेत. त्यात आमच्यासारख्या पर्यायी वा समांतर प्रसारमाध्यमांसमोरील प्रश्न अजूनच बिकट झाले आहेत. अशाही परिस्थितीत आम्ही आमच्या परीने शक्य तितकं चांगलं काम करण्याचा प्रयत्न करतो आहोतच. पण साधनं आणि मनुष्यबळ दोन्हींची दिवसेंदिवस मर्यादा पडत असल्याने अनेक महत्त्वाचे विषय सुटत चालले आहेत. त्यामुळे आमची तगमग होतेय. तुम्हालाही ‘अक्षरनामा’ आता पूर्वीसारखा राहिलेला नाही, असं वाटू लागलेलं असणार. यावर मात करण्याचा आमचा प्रयत्न आहे. त्यासाठी आम्हाला तुमची मदत हवी आहे. तुम्हाला शक्य असल्यास, ‘अक्षरनामा’ची आजवरची पत्रकारिता आवडत असल्यास आणि आम्ही यापेक्षा चांगली पत्रकारिता करू शकतो, यावर विश्वास असल्यास तुम्ही आम्हाला बळ देऊ शकता, आमचे हात बळकट करू शकता. खोटी माहिती, अफवा, अफरातफर, गोंधळ-गडबड, हिंसाचार, द्वेष, बदनामी या काळात आम्ही गांभीर्याने पत्रकारिता करण्याचा प्रयत्न करत आहोत. अशा पत्रकारितेला बळ देण्याचं आणि तिच्यामागे पाठबळ उभं करण्याचं काम आपलं आहे.

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

जमिनीच्या वरून आणि खालून विरोधी प्रवाह उत्तेजित होऊ लागले आहेत, हे भाजपच्या आयटी सेल आणि बाह्य रोबोंनाही कळलेले आहे!
एकहाती सत्ता भारतासारख्या मोठ्या, वैविध्यपूर्ण, बहुधार्मिक व बहुजातीय संस्कृतीला शोभणारी तर नाहीच, पण खूप घातकही आहे!
सआदत हसन मंटो म्हणतो - “कीमत कोई भी हो‚ आदमी अगर बिक जाए तो कौड़ी का नहीं रहता हैं।”
या निवडणुकीतून होऊ घातलेल्या सत्ताबदलाचा ‘कर्ताकरविता’ देशातील जनता नव्हे, तर ‘आपण’ आहोत, असे रा. स्व.संघ भासवू पाहतो आहे का?
आंबेडकरी समाजाच्या ज्या नेत्याकडे बोट दाखवा, तो भाजपच्या कळपात दिसतोय

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

​​​​​​​शिरोजीची बखर : प्रकरण १७ - ‘ओपिनियन पोल्स’ वगैरे बकवास प्रकार असतो सगळा. चार-पाच टक्के ‘फ्लोटिंग व्होटर्स’ असतात, ते निवडणूक ‘डिसाइड’ करतात!

मोदीजी आणि विरोधी पक्ष असे दोघेही निशीसारख्या लोकांची मतं आपल्या बाजूने फिरवण्याचा प्रयत्न करणार होते. कुठल्याच बाबतीत निश्चित मत नसलेले निशीसारखे लोक त्या निवडणुकीचा निकाल ठरवणार होते. ते काय ठरवणार आहेत, याचा त्यांनाच पत्ता नव्हता. त्यामुळे तो इतर कुणाला  लागायची काहीच शक्यता नव्हती. मोदी, मोदीभक्त, मोदी-विरोधक, दोन्ही बाजूंचे ‘ओपिनियन पोल्स’वाले असे सगळेच हवेत बोलत होते.......

शिरोजीची बखर : प्रकरण १६ – ‘इलेक्टोरेल बाँड’ प्रकरणानंतर ‘मोदीकालीन भारता’तील राजकारणानं एक जबरदस्त वळण घेतलं…

सगळे पक्ष एक-दुसऱ्याला भ्रष्ट म्हणत होते आणि मूलतः स्वतः सत्तेवर आल्यावर तेच करत होते, हे ‘मोदीकालीन भारता’तील दारुण वास्तव होते. शिरोजीने फक्त भ्रष्टाचार हा विषय घेऊन बखर लिहिली नव्हती. भ्रष्टाचार या विषयात पुरावे मिळणं फार दुरापास्त असल्याने शिरोजी भ्रष्टाचारावर लिहीत नव्हता. परंतु इलेक्टोरेल बाँडचे भांडे फुटल्यावर त्याचाही नाइलाज झाला असणार.......

मुका इसाप अचानक बोलू लागला, तसेच आपल्याकडचे अचानक मुके झालेलेही बोलू लागतील, अशी आशा करू या. ‘नव्या’ने मिळालेला आवाज ‘धारदार’ असतो, असं म्हणतात. ‘धारदार गोष्टीं’ची वाट बघू या…

पुढे कधी तरी चमत्कार झाला आणि इसाप बोलू लागला. मनात साठवलेलं सांगू लागला. गुलामांकडे गोष्टी असतात. गुलामांना गोष्टी रचता येतात. तो गोष्टी सांगू लागला. प्राण्यांच्या गोष्टी सांगून चलाख, धूर्त, दुष्ट, कपटी माणसांना उघडं पाडू लागला. इसाप गोष्टींच्या थारोळ्यात पडला, पण मेला नाही. इसाप अजूनही जिवंत आहे. गोष्टी सांगणारा मेला, तरी त्याच्या गोष्टी छळत राहतात. असो!.......

एक राजकीय ‘विरुपिका’ : ‘तुझी’ मुलं आणि ‘माझी’ मुलं मिळून ‘आपल्या’ मुलांना मारताहेत…

गेल्या दहा वर्षांत महाराष्ट्रातल्या पक्षीय राजकारणाची आधी ‘ट्रॅजेडी’ झाली, मग त्या ‘ट्रॅजेडी’ची ‘कॉमेडी’ होत गेली… आणि आता ती ‘ट्रॅजिक-कॉमेडी’ झालेली दिसू लागली आहे. त्यात अनेक ‘कथा’, ‘व्यथा’, ‘शोकांतिका’, ‘सुखात्मिका’ आहेत, पण या सगळ्यापेक्षाही ‘विरुपिका’ सर्वांत जास्त आहेत, असं वाटतं. ही ‘राजकीय विरुपिका’ त्यापैकीच एक.......

‘महाशक्ती’, ‘महासत्ता’ असलेल्या ‘नव्या भारता’च्या सुजाण नागरिकांनो, ‘मतदान’ करण्याशिवाय तुमच्यासमोर तरणोपाय नाही...

येत्या काळात लोकसभा निवडणूक होईल. मग काय, भारत ‘महाशक्ती’ होईल आणि ‘विश्वगुरू’सुद्धा! फक्त या नव्या सरकारला वाढत्या लाभार्थ्यांसाठी नव्या ‘रेवड्यां’ची तरतूद तेवढी करावी लागेल. देशातील अजून काही बहुसंख्य समाजघटक ‘आम्हाला मागास ठरवा’, म्हणून आंदोलनं करतील, शेतकऱ्यांना पुन्हा ‘एमसीपी’साठी आंदोलन उभारावं लागेलच. पण हे तुम्ही विसरू नका की, क्रांती झाल्यासारखा देश बदललाय.......

परवा पृथ्वीतलावर ‘महाराष्ट्र’देशी ‘मराठी भाषा गौरव दिन’ उर्फ ‘मराठी भाषे’चं ‘वर्षश्राद्ध’ थाटामाटात, समारंभपूर्वक साजरं करण्यात आलं!

‘मराठी भाषा गौरव दिन’ ज्या पद्धतीनं आणि रितीनं साजरा केला जातो, त्यावरून मराठी भाषा मेलीबिली की काय असा प्रश्न पडतो. कारण जिवंतपणी कुणाचंही तोंडावर कौतुक, सन्मान करण्याची महाराष्ट्रदेशाची परंपरा नाही. त्यामुळे मराठी भाषा निदान त्या मार्गावर तरी असावी. त्यामुळेच तिला तिथून मागे खेचण्यासाठी २७ फेब्रुवारी हा दिवस एवढ्या मोठ्या प्रमाणात, जोशाजल्लोषात साजरा केला जात असावा.......

‘व्यवहारकुशल’ मनोहर जोशी...

राजकारणी, उद्योजक, प्रशासक, हजरजबाबी, व्यवहारकुशल मनोहर जोशी यांच्या सांगण्यासारख्या  खूप आठवणी आहेत, पण इथं थांबतो. त्यांच्या निधनामुळे शिवसेनेचा राज्यव्यापी संपर्क असलेला एक उमदा, समंजसपणे राजकारण करणारा नेता काळाच्या पडद्याआड गेला आहे. उद्धव ठाकरे यांना भासत नसली, तरी आजच्या पडत्या काळात अशा नेत्याची शिवसेनेला नितांत गरज होती........

शिरोजीची बखर : प्रकरण पंधरावे - ‘देश धोक्यात आहे’, असे हिंदुत्ववादी आणि लिबरल दोघांनाही वाटत होते. हिंदुत्ववाद्यांना वाटत होते, मुसलमानांकडून धोका आहे; लिबरल्सना वाटत होते, फॅसिस्ट शक्तींकडून...

२०१४पासून धर्मावर आधारलेल्या जहाल राजकारणाचा मोह अनेक मतदारांना पडला, हे नाकारता येणार नाही. हे घडून आले, याचे कारण भारताला गांधीजींच्या धर्मभावनेवर आधारलेल्या राजकारणाच्या विचारांचा विसर पडला होता, हे असेल का, असा विचार अनेकांच्या मनात तरळून जाऊ लागला. ‘लिबरल विचारवंत’ स्वतःशी म्हणत होते की, भारतीय जनतेला पडलेला धर्मावर आधारलेल्या जहाल राजकारणाचा मोह हे फक्त इतिहासाचे एक छोटेसे आवर्तन आहे.......

बंद करा ‘निर्भय बनो!, या राष्ट्राची ‘भयमुक्ती’च्या दिशेनं इतकी वेगानं वाटचाल चालू असताना, तुम्ही पण ‘निर्भय’ व्हा की! ‘राष्ट्रीय प्रवाहा’त सामील व्हा! बंद करा, तुमचं ते ‘निर्भय बनो’!

पोलीस शांत बसणार किंवा मदत करणार, याची खात्री असेल तरच ‘निर्भय’ता येणारच ना? निःशस्त्र सामान्य माणसं-मुलं मारणं, शत्रूच्या स्त्रियांवर बलात्कार करणं, हे शौर्यच आहे. म्हणजे ‘निर्दय बनो!’ हाच आजचा मंत्र आहे. एकच पक्ष, एकच नेता, त्याचा एकच उद्योगपती, एकच कायदा, एकच देव एकच भाषा, असं सगळं ‘एकी’करण झालं की, ते पूर्ण ‘निर्भय’ होतील. एकदा ते पूर्ण ‘निर्भय’ झाले की, जग ‘भयमुक्त’ झालंच समजा .......

बाबा आढाव : “भारतीय संविधानाची मोडतोड सुरू झाली आहे. त्यामुळे आता ‘संविधान बचावा’ची चळवळ सुरू झाली पाहिजे. डॉ. बाबासाहेबांनी तयार केलेल्या राज्यघटनेचं संरक्षण हा ‘राजकीय अजेंडा’ झाला पाहिजे.”

पंतप्रधानांच्या विरोधात बोलणं हा ‘देशद्रोह’ समजला जाऊ लागला आहे. या परिस्थितीतून पुढं काय निर्माण होईल, याचं विश्लेषण करत हात बांधून चूप बसण्याची ही वेळ नाही. चर्चा करण्याऐवजी काय निर्माण व्हायला हवं, यासाठी संघर्ष करण्याची वेळ आली आहे. यात जेवढे लोक पुढे येतील, त्यांना बरोबर घेऊन थेट संघर्ष सुरू करायला. हवा. प्रसंगी आपल्याला प्रस्थापित विचारवंत ‘वेडे’ म्हणतील, पण संघर्ष सुरू करायला हवा. गप्प बसण्याची ही वेळ नाही.......

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.