चला, भावना दुखावून घेण्याची शपथ घेऊयात
पडघम - देशकारण
संदिप रॉय
  • ‘पद्मावती’ सिनेमातील दीपिका पदुकोण आणि राणी पद्मावती
  • Mon , 04 December 2017
  • पडघम देशकारण संदिप रॉय Sandip Roy पद्मावती Padmavati भावना दुखावणे मंत्रालय Ministry of Offence MOO

आपण ‘पद्मावती’चे आभारच मानले पाहिजे. या बॉलिवुड सिनेमातील कलावंतांना जीवे मारण्याच्या, डोकं उडवण्याचा, अवयव तोडण्याच्या धमक्या मिळाल्यामुळे सिनेमा प्रदर्शित होण्याची तारीख पुढे ढकलली गेली आणि एक गोष्ट स्पष्ट झाली. 

स्वातंत्र्याच्या ७० वर्षांनंतर आता 'भावना दुखावणे' मंत्रालयाची स्थापना करण्याची वेळ आली आहे. अगदी आयुष मंत्रालय स्थापन केलं गेलं त्याच धर्तीवर. आयुर्वेद, योगा, निसर्गोपचार, युनानी, सिद्धा आणि होमिओपॅथीमध्ये संशोधन, प्रचार आणि प्रसार करण्याच्या उद्देशानं 'आयुष'ची स्थापना झाली होती. त्याच धर्तीवर भावना दुखावण्याच्या उद्योगात संशोधन, प्रचार आणि प्रसार करण्याचं काम भावना दुखावण्याचा कुटिरूद्योग करेल. हा उद्योग चक्रवर्ती गतीनं समृद्ध होईल अशी खात्री आहे. 

खूप काळापासून आपण असा आव आणत आहोत की, 'मनाला लावून घेणं' हे एक कमी महत्त्वाचं दुर्लक्ष करण्याजोगं काम आहे. आपल्याला वाटत होतं की, पंधरा मिनिटांच्या स्वस्त प्रसिद्धीसाठी हपापलेल्यांचं हे काम आहे. थेट टीव्ही स्क्रीनवर रक्तपिपासू धमक्या देईपर्यंत अखिल भारतीय क्षत्रिय युवा महासभा अस्तित्वात असल्याचं कुणाला माहीत तरी होतं का? किंवा मौलाना आझाद लोक कल्याण संस्थानही कुणाला माहीत नव्हतं, जोवर जयपूरच्या साहित्य उत्सवात 'सॅटॅनिक वर्सेस'चं वाचन करण्यामुळे हे संस्थान दुखावलं गेलं नाही. जोवर पबमध्ये गेलेल्या स्त्रियांच्या झिंज्या ओढून श्रीराम सेनेनं त्यांना बाहेर काढलं नाही, तोवर ही सेनासुद्धा कुणाला माहीत नव्हती. 

भाडोत्री दंगा 

सेना फक्त राष्ट्रीय नाही तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर माहीत झाली. राज्य सरकारनं या सेनेवर कारवाई करण्याची हिंमत दाखवण्यापूर्वी सेनेचा संस्थापक प्रमोद मुतालीकविरुद्ध एकूण २५ पोलीस केसेस दाखल झालेल्या होत्या. ‘तहलका’नं प्रसिद्ध केलेल्या शोधबातमीनुसार मुतालीकचा भाडं घेऊन दंगा करण्याचा समृद्ध व्यवसाय होता. शून्यातून एक संघटना उभी करून इतका जबरदस्त व्यवसाय उभा करणाऱ्या कल्पक मुतालिकला तात्काळ भावना दुखावण्याच्या मंत्रालयाचा (Ministry of offense - MOO) व्यवसाय सल्लागार नेमला पाहिजे. भाडोत्री दंगे घडवण्याच्या उद्योगाला फेसबुक-व्हॉट्सअॅपसारख्या साधनांची गरज असल्यामुळे त्यांना या संघटनेचं टेक्निकल पार्टनर केलं पाहिजे. 

सुरुवातीपासून हे स्पष्टच होतं की, भावना दुखावून घेणं हा आपला मूलभूत हक्क आहे आणि तो आपण कायम खूप जोरात बजावत असतो. अमेरिकेत संविधानात सर्वांत पहिलं दुरुस्ती विधेयक अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य आणखी विस्तारित करणारं होतं, तर भारतात सर्वांत पहिली दुरुस्ती अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य मर्यादित करणारी होती. 'राज्याच्या सुरक्षिततेसाठी, इतर देशांशी सौहार्दपूर्ण संबंध कायम करण्यासाठी, सुव्यवस्थेसाठी, सभ्यता आणि नैतिकता, तसंच न्यायालयाची प्रतिष्ठा राखण्यासाठी, बदनामी करू नये किंवा भावना दुखावू नये म्हणून' ही दुरुस्ती करण्यात आली होती. तेव्हापासून आपल्याकडे भावना दुखाण्याची स्पर्धा सुरू झाली. ज्याला सलील त्रिपाठींनी 'असहिष्णुतेची स्पर्धा' म्हटलं आहे. 

आपल्या शोभेच्या कपाटात असहिष्णुतेच्या स्पर्धेत मिळालेली अनेक बक्षिसं हारीनं मांडली आहेत. सलमान रश्दीचं 'सॅटॅनिक वर्सेस' आहे, एम. एफ. हुसेनचं 'सरस्वती' आहे, दीपा मेहताचं 'फायर' आहे, तस्लिमा नसरीनच्या आठवणी आहेत, पेरूमल मुरुगनचं 'माथोरुभागन' आहे, ए. के. रामानुजनचं 'थ्री हंड्रेड रामायनाज' आहे, रोहिंग्टन मिस्त्रीचं 'सच अ लाँग जर्नी' आहे, कमल हसनचं 'विश्वरूपम' आहे, द दा विंची कोड, व्हॅलेंटाईन डे, आफ्रिकन विद्यार्थी.... ही काही थोडकी उदाहरणं आहेत. यादीतली ही काही वरची, ज्याबद्दल मी आभारी आहे. 
 

मंत्रालय आणि अजेंडा 

आता या भावना दुखावून घेण्याच्या व्यवसायाला सरकारनं नुसतं, ‘कायदा आणि सुव्यवस्था राखणं आमचं काम आहे, पण भावना दुखावून घेण्याचा जनतेला हक्क आहेच’ असं म्हणून तोंड देखला पाठिंबा देऊन चालणार नाही, तर प्रत्यक्ष कृती करून मदत करावी लागेल. सरकारनं जनतेचा हा हक्क कायदा सुव्यवस्थेचे आलतूफालतू प्रश्न मध्येच न आणता अबाधित राखावा. सध्या अस्ताव्यस्त असलेला हा कार्यक्रम सरकारनं सुसूत्रपणे राबवायला मदत करावी. उदाहरणार्थ, महिला आयोगाला नव्या मिस वर्ल्ड मानुषी छिल्लरवर बोलीभाषेत केलेली हलकीशी गंमत दीपिका पदुकोणचं नाक कापण्याच्या धमकीहून अधिक गंभीर वाटली. 

.............................................................................................................................................

निवडक नरहर कुरुंदकर : खंड तीन (ग्रंथवेध) – संपादन – विनोद शिरसाठ, देशमुख आणि कंपनी, पुणे, पाने – ३२०, मूल्य – ३२५ रुपये. या पुस्तकाच्या ऑनलाईन खरेदीसाठी क्लिक करा -

http://www.booksnama.com/client/book_detailed_view/4291

.............................................................................................................................................

एकदा मू (MOO) ची स्थापना झाली की, मग त्या अंतर्गत कोणत्या खात्यांची अधिक भरभराट होण्याला वाव आहे, ते ठरवता येऊ शकतं. जसं गोवंशाचं मांस खाणं, गाईंची वाहतूक, आंतरधर्मीय विवाह, मशीद आणि मंदिरातले भोंगे, राष्ट्रगीत, पाकिस्तानी अभिनेते वगैरे या सर्व मुद्द्यांनी निवडणुकीत उत्तम यश मिळवून दिलेलं आहे. आपल्या अन्य मरणाच्या मार्गाला लागलेल्या पारंपरिक कलांपेक्षा भावना दुखावण्याची कला जास्त आर्थिक परतावा देणारी आहे. कोणत्याही अर्थी हा उद्योग डबघाईस येणारा उद्योग नाही. या आकड्यांकडचं बघा. संजय लीला भन्साळी आणि दीपिका पदुकोणचं डोकं उडवणाऱ्याला आधी ५ कोटी रुपये दिले जाणार होते, आता १० कोटी रुपये दिले जाणार आहेत. 

'इझ ऑफ डुइंग बिझिनेस'च्या फुटपट्टीवर भारत ३० अंकांनी वरती सरकलाय. त्यामुळे तर ही वेळ ‘मू’साठी अगदी योग्य आहे, कारण भावना दुखावून घेण्यात तर आपण जगात सर्वांत पुढे आहोत. त्यामुळे हा व्यवसाय 'मेक इन इंडिया' मोहिमेच्या मुकुटात मनाचा तुरा असेल. जागतिक योगा दिवासाप्रमाणे आपण जागतिक भावना दुखावण्याचा दिवस साजरा करू शकतो आणि त्यात जागतिक विक्रमही करू शकतो. 

पण सर्वांत आनंदाची गोष्ट म्हणजे, 'मी-म्हणतो-त्याचं-काय'वाल्या जातीधर्माच्या नावावर वाटल्या गेलेल्या आपल्या देशाला या एका मुद्द्यानं एकत्र आणलंय. जमात-ए-इस्लामी हिंदच्या राजस्थान शाखेनं ‘पद्मावती’वर बंदी आणण्याच्या राजपुतांचा मागणीला पाठिंबा दिला आहे. जमात म्हणते त्यांचं बंदीची मागणी करण्याचं कारण तेच आहे, जे राजपुतांचं आहे- 'भावना दुखावणे'. 

बघा किती उत्तम भविष्याच्या शक्यता आहेत. एकदा अयोध्येवरचं विचारमंथन संपलं की, श्री श्री रविशंकर ‘आर्ट ऑफ टेकिंग ऑफेन्स’चं सर्व धर्मांसाठी खुलं असणारं अधिवेशनसुद्धा घेऊ शकतात. शेवटी भावना दुआवण्यातच आपण विविधतेतली एकता साधू शकतो!

.............................................................................................................................................

हा लेख दै. The Hinduमध्ये २६ नोव्हेंबर २०१७ रोजी प्रकाशित झाला आहे. मूळ लेखासाठी पहा –

.............................................................................................................................................

अनुवाद – प्रज्वला तट्टे. लेखिका सामाजिक कार्यकर्त्या आहेत.

prajwalat2@rediffmail.com

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

शिरीष कणेकर : ‘तुम याद रहोगे हजारो साल, साल के दिन हो पचास हजार!’
अली खान महमुदाबाद यांच्या पोस्टमुळे धोका नाहीय, तर कुणी टीका केली की, ज्या प्रकारे त्याचा ‘आवाज बंद’ करण्याचा संघटित प्रयत्न होतोय, त्याचा(च) ‘खरा धोका’ आहे
वाल्मिक थापर : या वाघाची गर्जना आता शांत झाली आहे, पण तरीही त्याचा प्रतिध्वनी सदैव उमटत राहणार आहे…
या पुस्तकात विषयांची विविधता आहे. साध्या विषयापासून ते ‘खाद्यसंस्कृती’तील ‘वादग्रस्त’, तसेच ‘त्याज्य’ विषयही आढळतात. लेखांचा ग्राफ साधेसुधे पदार्थ ते अनोखा, विलक्षण असा आहे…
काम्यूने ‘निरर्थकता’ आणि ‘अस्तित्ववाद’ या आपल्या तात्त्विक विचारधारेचा उपयोग “दि आऊटसायडर” या कादंबरीत उत्तमरित्या केला आहे!

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

अली खान महमुदाबाद यांच्या पोस्टमुळे धोका नाहीय, तर कुणी टीका केली की, ज्या प्रकारे त्याचा ‘आवाज बंद’ करण्याचा संघटित प्रयत्न होतोय, त्याचा(च) ‘खरा धोका’ आहे

काही वेळा काही गोष्टी आपल्याला वाटतं तशा नसतात, आणि काही वेळा आपल्याला जे सांगितलं गेलं किंवा जे आपण शिकलो, ते चुकीचंच होतं, असं वाटायला लागतं. कारण काही अतिज्ञानी लोक अगदी त्याच्याविरुद्ध काहीतरी सांगतात आणि आपल्याला हे कसं कळलं नाही, किंवा कुणी निदान सांगितलं का नाही, असं वाटायला लागतं. या अतिज्ञानी लोकांना ते कसं कळतं, कुणास ठाऊक! पण होतं काय की, त्यांच्या या (अगाध) ज्ञानप्रकाशामुळे आपल्याला दिपून जायला होतं.......

युद्ध हाच पाकपुरस्कृत आतंकवादावरील उपाय आहे का? तज्ज्ञ काय म्हणतात पहा...

इतिहास बघितला तर आतंकवाद आणि प्रादेशिक अस्वस्थता हे प्रश्न काही दशके टिकले तरी ते कायमस्वरूपी नसतात. ज्या देशाचा आर्थिक विकास होत राहतो, तोच देश शेवटी या बाबतीत यशस्वी होतो. आज पाकिस्तान भिकारी झाला आहे. जसा जसा पाकिस्तान आर्थिक गर्तेत चालला आहे, तसा तसा कश्मीर घाटीमधील त्याचा पाठिंबा कमी कमी होत गेला आहे. भारतासारख्या संपन्न होत चाललेल्या देशाचा हात सोडून पाकिस्तानसारख्या भिकारी देशाबरोबर कोण जाईल?.......

पहलगामच्या पलीकडे जाऊन आपण दहशतवादाविरुद्धच्या युद्धात कसे योगदान देऊ शकतो आणि ‘काश्मिरीयत’ची भावना व काश्मीरच्या लोकांसोबत ‘राष्ट्रीय एकता’ कशी मजबूत करू शकतो?

पहलगाम दुर्घटनेमुळे काश्मीरमधील पेच आणखी वाढला आहे. त्याच वेळी हेही ध्यानात घ्यायला हवे की, दहशतवादाविरुद्धचे युद्ध जिंकण्यासाठी केवळ लष्करी कारवाई पुरेशी ठरणार नाही. जम्मू-काश्मीरमध्ये सामान्य स्थिती पुन्हा प्रस्थापित करण्यात आणि काश्मीर व इतर प्रदेशांतील लोकांमधील दुरावा संपवण्यात भारताच्या नागरी समाजाची भूमिका महत्त्वाची आहे.......

डोनाल्ड ट्रम्प अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष झाल्यापासून एका बाजूला चीन आणि दुसऱ्या बाजूला अमेरिका, अशा ‘पाटा-वरवंट्या’खाली युरोप चिरडला जात आहे

युरोपमधील एके काळच्या दोन सामर्थ्यवान देशांतल्या निवडणुका नुकत्याच जवळजवळ एकाच वेळी पार पडल्या. दोन्ही देशांत सत्ताधारी पक्षांचा दारुण पराभव झाला. त्यावरून ‘सत्ताधारी पक्षांविरुद्ध बंड’ (anti-incumbancy) असं उथळ निरीक्षण राजकीय विश्लेषकांनी केलं आहे. हे बंड कुठल्या एका पक्षाविरुद्ध नसून परिस्थितीविरुद्ध होतं. आणि या परिस्थितीला सर्व मुख्य पक्ष जबाबदार आहेत, या भावनेतून जनतेनं सर्वच मुख्य पक्षांना झिडकारलं.......

अजून भारताने अधिकृतरित्या ‘युद्ध’ही घोषित केलेले नाही, पण भारतीय टीव्ही मीडियाने मात्र पाकिस्तानला बेचिराख करून टाकले आहे!

सध्या भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील संबंध अतिशय तणावपूर्ण टप्प्यावर आहेत. ‘ऑपरेशन सिंदूर’अंतर्गत भारताने पाकिस्तानमधील काही दहशतवादी तळांवर ‘टार्गेटेड स्ट्राइक’ केल्यामुळे राजकीय आणि लष्करी पातळींवर तीव्र हालचाली सुरू आहेत. तथापि, या कारवाईनंतरही भारताने अधिकृतरित्या ‘युद्ध’ घोषित केलेले नाही, पण भारतीय टीव्ही मीडिया मात्र युद्धाचे वातावरण निर्माण करत आहे.......

पहलगाम हल्ल्यानंतर भारताने काय करावे? : तीन मोठे सैनिकी अधिकारी आणि दोन संरक्षणतज्ज्ञ यांच्या दृष्टीकोनातून...

पंतप्रधान मोदींच्या प्रतिमेचा प्रश्न तयार झाला आहे. एक स्ट्राँग नेता म्हणून मोदीजींनी आपली प्रतिमा तयार केलेली आहे. आपण सत्तेवर आलो, तर एकसुद्धा हल्ला होणार नाही, असं आश्वासन त्यांनी दिलेलं होतं. या पार्श्वभूमीवर उरी, पठाणकोट, पुलवामा आणि आता पहलगाम असे हल्ले झालेले आहेत. उरी आणि बालाकोट सर्जिकल स्ट्राईक्स केले, तरी पहलगाम हल्ला झालाच. आता काहीतरी निर्णायक करायचा दबाब त्यांच्यावर आहे.......

पहलगाम हल्ल्याच्या संदर्भात राजकीय नेते कसे वागले, पत्रकार कसे वागले, सोशल मीडिया कसा वागला, त्याला लोकांचा प्रतिसाद कसा मिळाला?

देशाच्या रक्षणाचे मुद्दे अतिशय कॉम्प्लिकेटेड असतात. जे सरकार प्रश्न हाताळत आहे, त्याला थोडी ‘स्पेस’ द्यायची असते. अशा वेळी थोडा काळ टीका रोखून धरायची असते. कुणीही कसलाही संयम पाळायला तयार नाही. कुणालाच काहीही पडलेलं नाही. कुणीच कुणाला सोडायला तयार नाही. हिंदीमधली जी म्हण यू-ट्यूबवर वापरली जात आहे, ती अगदी खरी आहे : ‘आपदा में अवसर ढूंढना’!.......

‘हिंदाडी विस्तारवादा’चा आज उदंड झालेला दशानन, हा ह्या सगळ्या पाताळयंत्री आंतरप्रक्रियांचे एक रूप आहे!

जोवर सामाजिक आणि भाषिक सौदार्हाचे वातावरण देशभर, महाराष्ट्रात होते, तोवर त्रिभाषासूत्राचा विचार तितका खुपला नाही, जाचक वाटला नाही. पण आता सत्तेच्या अरेरावीचा जो स्तर, दर्जा आपल्याला दिसतो, त्या खुनशी वातावरणात हा त्रिभाषासूत्राचा विचार प्रचंड अनैतिक, अत्यंत त्याज्य आणि रद्दणीय झालेला आहे. मराठी भाषेच्या मुळावर उठलेला हा हिंदीधार्जिणा विचार अगदी खडबडून जागे होऊन तातडीने झटकून टाकला पाहिजे.......

‘वक्फ’चा इतिहास, आधुनिक भारतामधील कायदे, त्यांत होत गेलेले बदल, नवीन कायद्यामधील वादाचे मुद्दे, आणि सर्वोच्च न्यायालयाची भूमिका…

नवीन बिलामधील तिन्ही वादग्रस्त मुद्दे घटनाबाह्य आहेत, असे अनेक कायदे-पंडित म्हणत आहेत. आता यावर सर्वोच्च न्यायालय काय म्हणते आहे, यावर सगळ्यांची नजर लागून राहिलेली आहे. या कार्यक्रमात शेवटी आपण हा ‘लॅंड-जिहाद’ आहे का, याचा अंदाज घेऊ. त्यासाठी भारतात सुपीक जमीन किती आणि वक्फ बोर्डांकडे जमीन किती, हे पाहू. भारतात साधारण चाळीस ते पन्नास कोटी एकर सुपीक जमीन आहे, असे कृषिमंत्रालयाचे म्हणणे आहे .......

‘नॅशनल हेरॉल्ड’ : वस्तुस्थिती, नैतिकता आणि राजकीय कांगावा...

खरं तर एक पत्रकार म्हणून ‘नॅशनल हेरॉल्ड’ प्रकरणाकडे वस्तुस्थिती, नैतिकता आणि राजकीय कांगावा अशा तीन दृष्टीकोनातून बघायला हवं, असं मला वाटतं. म्हणूनच या प्रकरणात काय घडलं, ते सांगण्याचा हा प्रयत्न आहे आणि तो भाजपेतर विचारसरणी असणाऱ्या अन्य सर्व राजकीय कार्यकर्ते, नेते, कथित विचारवंत, पत्रकारांची नाराजी ओढवून घेणारा आहे, यांची जाणीव प्रस्तुत पत्रकाराला नक्कीच आहे.......

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.