सध्या हिंदी सिनेमासृष्टी मोडून काढायचे प्रयत्न चालले आहेत, उद्या हा मोर्चा प्रादेशिक सिनेमासृष्टींकडेही वळू शकतो…

कट्टर चर्च-संस्कृतीनं ग्रासलेली राष्ट्रे आज ‘ब्लास्फेमी लॉ’ बंद करू लागली आहेत. आता इंग्लंड, स्कॉटलंडमध्ये धर्माची चेष्टा, विडंबन किंवा विरोध केला तरी गुन्हा मानला जात नाही. याउलट प्राचीन काळापासून सहिष्णू असलेला आपला देश मात्र ‘ब्लास्फेमी लॉ’कडे प्रवास करू लागला आहे. हा उलटा प्रवास आपल्याला अज्ञानाकडे घेऊन जाणारा आहेच, पण तो खाईच्या गर्तेत लोटणाराही आहे, यात शंका नाही.......

‘जन गण मन’ : हा सिनेमा थक्क करून सोडतो, आणि विचार करायलाही भाग पाडतो

जेव्हा वकील म्हणून पृथ्वीराज सुकुमरणचा प्रवेश होतो, तेव्हा गांधीजींचं एक अवतरण दिसतं – ‘विवेकाच्या बाबतीत, बहुसंख्येला स्थान नाही’. हा या सिनेमाचाही गाभा आहे. या सिनेमात सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत कुठे ना कुठे महात्मा गांधी यांची प्रतिमा दाखवण्यात आली आहे. हा सिनेमा कळपातून बाहेर यायला लावून, विचार करायला भाग पाडतो. आणि झुंडीचा विचार विरुद्ध विवेकी विचार, यातील अंतर अधोरेखित करण्याचा प्रयत्न करतो.......

कोल्हेसाहेब, आपली राजकीय, सामाजिक भूमिका सांस्कृतिक (कलेपासून) वा खासगी आयुष्यापासून वेगळी असू शकत नाही!

चित्रीकरणाच्या वेळी गांधीजींच्या आयुष्याची पाने पुढे सरकत असताना आपण किती कोरडे, वरवरचे आणि स्वकेंद्रित जगत होतो, याची खंत त्यांना वाटू लागते. गांधींच्या मार्गावर जगणे किती अवघड आहे, हे त्यांना जाणवू लागते. आपले खासगी आयुष्य आणि गांधी साकारणे, हे त्यांना कष्टप्रद होऊ लागते. त्यांना आतून वाटू लागते की, आपण या भूमिकेच्या नेमके विपरीत आहोत. गांधी होण्याची नैतिकता आपल्यात नाही.......

‘ ‘डी’कपल्ड’ : एका विवेकी ‘कपल’च्या डी’कपल होण्याची कथामालिका

या वेबसिरीजमध्ये ‘पॅरासाईट’ या कोरियन चित्रपटाचा उल्लेख वारंवार येतो. उच्चभ्रू लोकांची मानसिकता आणि शोषणाच्या (गैरवर्तनाच्या) नव्या पद्धती या वेबसिरीजमधून आपल्याला दिसतात. समाजातील रूढी, चालीरीतींच्या आडून चालणारं ढोंग उघडं पाडण्याचं कौशल्य व्यंगातून, उपहासातून शक्य आहे, हे या वेबसिरीजच्या माध्यमातून लक्षात येतं.......

या सिनेमाचं ‘जय भीम’ हे शीर्षक अनेक क्रांतिकारक विचारांचं सिन्थेसिस म्हणून वापरलं आहे!

चंद्रू कम्युनिस्ट चळवळीत हिरीरीनं सहभाग घेतो आणि रस्त्यावर उतरून अन्यायाविरोधात लढताना मार्क्सवादी वाटतो. दुसऱ्या बाजूला संविधानाच्या मार्गानं शोषितांना संविधानिक मार्गानं न्याय मिळवून देणारे चंद्रू आंबेडकरी वाटतात. आणि त्यांच्या अंतरविश्वातील संवेदनशीलता पाहता ते ‘बुद्धिस्ट’ असल्याचं भासतं. बागकाम करत असताना त्यांच्या बागेत बुद्धाची मूर्ती दिसते. सर्व विचारांचं सिन्थेसिस म्हणून आंबेडकर मांडले आहेत .......

महात्मा गांधी, हॉलिवुड, बॉलिवुड, मराठी सिनेमा आणि प्रोपगंडा…

महेश मांजरेकरांनी ‘गोडसे’वर चित्रपट नक्की बनवावा. एका माथेफिरूचा गौरव करावा. गांधींना हवे तसे चित्रित करावे. एका नंग्या फकिराला अजून कोण किती नंगे करणार! जगात गांधींना, त्यांच्या विचाराला जो काही मानसन्मान आहे, तो असा कारस्थानांनी कमी होणार नाही. उलट ‘गोडसेवादी’ सिनेसृष्टी जगासमोर उघडी पडणार आणि एखाद्या डबक्याएवढी सीमित राहणार, यात शंका नाही.......

‘नोमॅडलँड’ : हा चित्रपट म्हणजे एक भटकंती आहे. प्रवास आहे. त्यामुळे केवळ पाहण्यापेक्षाही तो अधिक अनुभवावा असा आहे

‘नो मॅड’ जगणे किती समृद्ध आहे, असे म्हणणे म्हणजे दारिद्र्याचे उदात्तीकरण करणे होय, अशी टीका या चित्रपटावर/कादंबरीवर केली गेली. तरीही भांडवली महासत्ता असणाऱ्या अमेरिकेतील हे ‘नो मॅड’ दृश्य नजरेआड करता येणार नाही. या चित्रपटाचे दिग्दर्शन आणि अभिनय करणाऱ्या दोघीही महिला असल्या तरी तो काही स्त्रीवादी नाही, पण त्याची कथा एका स्त्रीच्या नजरेतून मांडल्यामुळे विषयाची व्याप्ती निश्चितच वाढते.......

‘मंडेला’ निश्चितपणे ‘तमिळ क्लासिक’ म्हणावा इतक्या अव्वल दर्जाचा सिनेमा आहे!

हा सिनेमा आपल्याला ‘भारतीय’ मतदार हाच खऱ्या लोकशाहीचा/चित्रपटाचा नायक आहे, म्हणून पाहण्यास भाग पाडतो. प्रत्येक नागरिकाला जेव्हा आपल्या मताची खरी किंमत कळेल आणि तो भारतीय म्हणून मतदान करेल, तेव्हा खऱ्या अर्थाने लोकशाही रुजेल आणि समाजात नैसर्गिक एकोपा निर्माण होईल, हा याचा मुख्य आशय आहे. कथा अगदी साधी असली तरी व्यंग दाखवत असताना विषयाचे गांभीर्यदेखील व्यवस्थित हाताळले आहे.......

‘द सोशल डिलेमा’ : सोशल मीडिया किती हावी झाला आहे, याची जाणीव करून देणारा डॉक्युमेंटरी-ड्रामा

इंटरनेट वापरकर्ता हा एका महाकाय भांडवलदारी व्यवस्थेत विनला गेला आहे, असे लक्षात येते. जिथे त्याला ‘यूजर’ म्हणून संबोधले जाते. एखाद्या व्यक्तीला ‘यूजर’ म्हणणारे केवळ दोनच व्यवसाय या जगात आहेत आणि ते म्हणजे ‘ड्रग्स व्यवसाय’ आणि ‘सॉफ्टवेअर’. सोशल मीडियाद्वारे सत्य विपरीत करून त्यातून निर्माण केले जात असलेले भ्रामक वास्तव, हे आजच्या काळातील भयानक वास्तव बनले आहे.......

‘c u soon’ :  ‘रिअल लाइफ’मधल्या तरुणांचं ‘व्हर्च्युअल’ दर्शन घडवणारा उत्कृष्ट मल्याळम सिनेमा

केवळ आयफोनवर चित्रीकरण केलेला हा सिनेमा एक अनोखा प्रयोग आहे. याआधीही अशा प्रकारचे सिनेमे आलेले आहेत, नाही असं नाही, पण ‘c u soon’मधील कथा, अभिनय, एडिटिंग, चित्रीकरण पाहता हा सिनेमा ‘मैलाचा दगड’ ठरतो. तो प्रादेशिक भाषेत असला तरी जग कवेत घेण्याचं धाडस दाक्षिणात्य कलाकारांमध्ये आहे, हे दृष्टीस आल्यावाचून राहत नाही. आपण सामोरं जात असलेल्या काळाला बाजूला सारून हा सिनेमा कलाविश्वात एक नवा धाडसी प्रयोग मांडतो.......

‘गुलाबो सिताबो’ : हा सिनेमा मानवी जगण्याचं मूल्य आणि भौतिकवाद यांतील फरक स्पष्ट करतो.

गेल्या वर्षी ऑस्कर अवॉर्ड मिळालेला कोरियन चित्रपट ‘पॅरासाईट’च्या पठडीतील ‘गुलाबो सिताबो’ आहे. तो पात्रांना घेऊन कथा उभी करतो आणि मानवी जगणं उलगडवण्याचा प्रयत्न करतो. ‘पॅरासाईट’मध्ये पात्रांची ज्या पद्धतीनं फरफट होताना दिसते, त्याच पद्धतीनं या सिनेमातील पात्रांची जगण्यातील मूल्य न समजल्यानं होणारी फरफट दिसते. ‘पॅरासाईट’ आणि ‘गुलाबो सिताबो’चा क्लायमॅक्स हेलावून टाकतो. कथेबद्दल आपण पुन्हा विचार करू लागतो.......

‘नेटफ्लिक्स’ची घसरण होतेय आणि ‘डिस्ने प्लस’, ‘अ‍ॅपल टीव्ही प्लस’ येताहेत…

नेटफ्लिक्सचा पुढील आर्थिक अहवाल आणि डिस्ने प्लस, अ‍ॅपल टीव्ही प्लस यांचं स्ट्रीमिंग क्षेत्रांत होत असलेलं पदार्पण, हे आर्थिक आणि मनोरंजन या दोन्ही दृष्टीनं महत्त्वाचं ठरणार आहे. अमेरिकेत निर्माण झालेली ही स्पर्धा जागतिक पातळीवर येण्यासाठी जास्त वेळ घेईल असं वाटत नाही. त्यामुळे नेटफ्लिक्स स्वदेशी ग्राहक गमावत असेल तर भविष्यकाळात जागतिक पातळीवरतीदेखील मोठी घसरण पाहावयास मिळणार नाही, असं म्हणता येणार नाही.......

‘सेक्रेड गेम्स’ : पहिल्या सीझनच्या तुलनेत दुसरा सीझन निराशा का करतो?

‘सेक्रेड गेम्स’चे दोन्ही सीझन धर्म, त्यावर आधारलेले राजकारण आणि आजचा समाज या बाबतीले गंभीर स्वरूपाचे वास्तव समोर आणण्यात यशस्वी होतात. पहिल्या सीझनमुळे वाढलेल्या अपेक्षा आणि उत्कंठा, या निकषांवर दुसरा सीझन पुरेपूर उतरला नाही. अन्यथा तुलनात्मकदृष्ट्या न पाहिल्यास दुसरा सीझनही फारसा निराशाजनक ठरत नाही. पण कथा एकच असल्यामुळे तुलना केल्याखेरीज राहवत नाही.......

‘दुसऱ्याच्या डोळ्यातील कुसळ दिसतं, पण…’, अशी अवस्था ‘अभिजन वंचित’ व ‘तथाकथित डाव्यां’ची झालीय!

काँग्रेसच्या धोरणांवर टीका करत असताना आपण किती जातीपातीच्या खोलात रुतलो आहे, हेही लक्षात घेतलं पाहिजे. दुसऱ्याच्या डोळ्यातील कुसळ दिसतं आणि स्वतःच्या डोळ्यातील मुसळ दिसत नाही, अशी काहीशी अवस्था ‘अभिजन वंचित’ आणि ‘तथाकथित डाव्यां’ची झाली आहे, हे लक्षात आल्यावाचून राहत नाही.......

चित्रकथा वेबसिरीजच्या माध्यमातून नव्यानं श्वास घेऊ लागल्या आहेत…

सेन्सॉरच्या कात्रीतून मुक्त होऊन चित्रकथा आता वेबसिरीजच्या माध्यमातून नव्यानं श्वास घेऊ लागल्या आहेत, ही बाब अतिशय महत्त्वाची आहे. ही अभिव्यक्ती जपणं गरजेचं बनलं आहे. भविष्यात चित्रपटांवरील बंधनं कमी झाली नाहीत, तर सिनेक्षेत्राला मोठा धोका संभवू शकतो. ही गोष्ट वेळीच समजून घेणं गरजेचं आहे.......

...तोवर आपण मिथकांमधील पात्रांची जात शोधत राहू. हनुमान दलित होता. उद्या रावण मुस्लिम होता, असंदेखील बोललं जाऊ शकतं.

ग्रीक मायथॉलॉजीमधला ‘नार्सिस्ट’ कोणत्या जातीचा/धर्माचा होता हे शोधणं जास्त गरजेचं आहे की, आपण वास्तवात ‘नार्सिस्ट’ होत आहोत, हे कळणं जास्त गरजेचं आहे? म्हणूनच मिथकांमधील तत्त्व शोधणं जोवर शक्य नाही, तोवर आपण मिथकांमधील पात्रांची जात शोधत राहू. मग हनुमान दलित होता, ब्राह्मण किंवा जैन हे चालत राहील. ‘मप्पीला रामायण’ काहीसं विनोदी असून अरेबिक प्रभावामुळे त्यात ‘रावणा’ला ‘सुलतान’ असं संबोधलं आहे.......

अनेक अंगानं क्रांतिकारक असलेला तमिळ ‘कन्नथिल मुथमित्तल’ आणि केवळ कौटुंबिक ड्रामा असलेला मराठी ‘नाळ’!

मुलाची दोन्ही आईंशी ‘नाळ’ घट्ट ठेवण्यात यशस्वी झालेला ‘कन्नथिल मुथमित्तल’ हा तमिळ चित्रपट मनी रत्नम यांनी अतिशय भावनिक आणि सामाजिक जाणिवा लक्षात घेऊन निर्माण केला आहे. मात्र अशाच आशयाचा मराठी ‘नाळ’ मात्र वरवरचा, पोकळ आणि सामाजिक जाणिवांची उणीव असलेला केवळ कौटुंबिक ड्रामा वाटतो. ‘नाळ’ एक चित्रपट म्हणून फारसा सरस ठरत नाही. तो भावनात्मकदृष्ट्या मराठी चित्रपटांची ‘मूळ’ नाळ तोडण्यात यशस्वी ठरत नाही. .......

शशी थरूर म्हणतात - “मी हिंदू आहे, मी भारतीय आहे, पण मी ‘हिंदू भारतीय’ नाही.”

नेहरू-आंबेडकरांनी भारताला ‘हिंदू पाकिस्तान’ होण्यापासून वाचवलं आणि ते तसं यापुढेही वाचवलं गेला तरच ही भारतीय समाजरचना टिकून राहू शकते. त्यामुळे हिंदू म्हणजे काय? हिंदुत्व म्हणजे काय? आणि हिंदुत्ववाद म्हणजे काय? हे समजून घेणं गरजेचं आहे. अशा वेळी समोर येतं शशी थरूर यांचं ‘Why I am a Hindu’ हे नुकतंच प्रकाशित झालेलं पुस्तक.......

© 2025 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.