विजय तेंडुलकर यांचे ‘साधना’च्या संपादकांना पत्र
पडघम - माध्यमनामा
जयदेव डोळे
  • विजय तेंडुलकरांनी साधनाच्या संपादकांना लिहिलेल्या पत्राचे छायाचित्र
  • Fri , 01 June 2018
  • पडघम माध्यमनामा विजय तेंडुलकर Vijay Tendulkar जयदेव डोळे Jaydeo Dole साधना साप्ताहिक Sadhana Saptahik

मराठीतील श्रेष्ठ नाटककार विजय तेंडुलकर यांच्या निधनाला नुकतीच, म्हणजे १९ मे रोजी १० वर्षं पूर्ण झाली. त्यानिमित्तानं ‘विजय तेंडुलकर यांना एका संपादकाचे अनावृत पत्र’ हा लेख २८ मे रोजी प्रकाशित केला होता. आता हा दुसरा लेख. हे पत्र तेंडुलकरांनी १९९८ साली ‘साधना’ साप्ताहिकाच्या तत्कालिन संपादकद्वयांपैकी श्री. जयदेव डोळे यांना लिहिलं होतं. त्यामुळे अर्थातच हे पत्र म्हणजे २८ मेच्या पत्राला प्रत्युत्तर नाही. तर या पत्रातून तेंडुलकरांच्या स्वभावाचा - तरुण पत्रकारांप्रती आणि एकंदर सामाजिक चळवळींतील कार्यकर्त्यांप्रती असलेल्या ममत्वाचा - पैलू उजागर होतो.

.............................................................................................................................................

२७ ऑगस्ट १९९८, मुंबई

प्रिय जयदेव,

तुम्ही पाठवलेला ‘साधना’चा १५ ऑगस्टचा अंक वाचतो आहे. कार्यकर्त्यांचे अनुभव आणि लेख वाचून झाले आहेत. अनुभवातून आलेले यातले बरेचसे लेखन असल्याने त्यात दम आहे.

सूचना एकच की, अशा लेखनावर, त्याचा अधिक विस्तार, संपादन असे काही काम छापण्यापूर्वी व्हायला हवे. कधी थोडे संपादकीय, प्रास्ताविकही आवश्यक होते. अनुभवाचे वाचन कसे करावे हे सुचवावे लागते. त्याअभावी तो ‘कच्चा माल’ राहतो आणि दृष्टी नसलेल्या वाचकाला त्यातून काही मिळू शकत नाही.

कुणाचाही अनुभव - जगण्याची किंमत देऊन घेतलेला - असा वाया जाऊ नये. त्याने वाचकाला काही दिले पाहिजे.

साधनेच्या पानांची मांडणी अधिक आकर्षक (म्हणजे सजावट नव्हे;) व्हायला हवी. टाइपांचा विचार व्हायला हवा. मुख्यत: नेहमीच्या अंकाची पाने वाढली पाहिजेत. असलेल्या पानांत विषय गुदमरतात. आणि विषय तर पुष्कळ आहेत.

काही विषय Topical असले तरी Predictable असतात. यावर सवड ठेवून आधीच लिहून घ्यावे. विषय संग्रही ठेवून योग्य वेळी छापावेत. याने लिहिणाराला आणि संपादन करणाराला सुधारण्याला अवसर मिळतो. एरवी लेख असेल तसा छापावा लागतो.

हे पत्र छापण्यासाठी नाही, तुझ्यासाठी आहे.

- विजय तेंडुलकर

….….….….….….….….….….….….….….

शक्य तेवढे टंकाचे, आकर्षकतेचे, लेआऊटचे, मुखपृष्ठाचे, कागदाचे बदल मिलिंद जोशी या आर्टिस्टच्या मदतीने केलेले होते. ते अर्थातच अपुरे होते म्हणून विजयकाकांनी कार्ड पाठवले होते. मी तेव्हा ४०चा व नरेंद्र बहुधा ५२चा होता. तरुण (म्हणजे प्रधान-बापट यांच्या मानाने) संपादकांना अशा आपुलकीने, सदभावाने सूचना करण्याचे मन त्या पत्राने उघड केले होते. जसे त्यांनी संतोष कोल्हे, सुहास कुलकर्णी, आनंद अवधानी यांच्यावर छत्र धरले होते, तसेच हे ‘साधने’च्या संपादकांवर त्यांनी धरले होते. पत्रकारितेत राहिलो असतो तर कदाचित मलाही या छत्राखाली राहायला आवडले असते. २००७ की २००८ मध्ये ‘अनुभव’मध्ये मराठी भाषेवर मी लिहिलेल्या लेखाला त्यांनी त्यांचे पत्र छापायला लावून जाहीर शाबासकी दिली, तेव्हा फार फार आनंद झाला. परंतु तेव्हाही ते कौतुक मी ना मिरले, ना चमकावले. तेंडुलकरांना त्याबद्दल पत्र पाठवायचा प्रश्नच नव्हता. खरे तर ‘तें’ व मी एकदाच भेटलो होतो. तेही पुणे विद्यापीठाच्या वृत्तपत्रविद्या विभागात. नंतरच्या साऱ्या भेटी अशा लेखी- टपालीच!

- जयदेव डोळे

.............................................................................................................................................

Copyright www.aksharnama.com 2017. सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन करणाऱ्यांवर कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

.............................................................................................................................................

‘अक्षरनामा’ला आर्थिक मदत करण्यासाठी क्लिक करा -

.............................................................................................................................................

Post Comment

अक्षरनामा न्यूजलेटरचे सभासद व्हा

ट्रेंडिंग लेख

आठवलेसाहेब, तुमच्या मोदींनी गेल्या दहा वर्षांत ‘किती वेळा’ राज्यघटनेचे ‘पालन’ केले आहे? आणि ‘किती वेळा’ अनुसूचित जातींना ‘न्याय’ दिला आहे?
‘मोदी की गारंटी’ ही प्रत्यक्षात ‘बिरबलाच्या खिचडी’सारखी आहे… म्हणूनच ते २०४७ सालचे भाकड हवाले देत आहेत…
‘अक्षर’ म्हणजे जे संपत नाही असे ते! परंतु अंतिम सत्यापुढे शब्दांच्या ‘अक्षर’तेचे इमले कोसळून पडतात...
‘एच-पॉप : द सिक्रेटिव्ह वर्ल्ड ऑफ हिंदुत्व पॉप स्टार्स’ – सोयीस्करपणे इतिहासाचा विपर्यास करून अल्पसंख्याकांविषयी द्वेष-तिरस्कार निर्माण करणाऱ्या ‘संघटित प्रचारा’चा सडेतोड पंचनामा
‘जातवास्तव’ स्वीकारल्याशिवाय सत्ता आणि संसाधनांचा जातीय ‘असमतोल’ दूर करता येणार नाही. उमेदवारांची नावे जातीसकट जाहीर करणे, हा एक ‘सकारात्मक प्रयोग’ आहे

सदरे

सुनील तांबे
परिमल माया सुधाकर
निखिल वागळे
संजय पवार
अमोल उदगीरकर

इतर लेख

आठवलेसाहेब, तुमच्या मोदींनी गेल्या दहा वर्षांत ‘किती वेळा’ राज्यघटनेचे ‘पालन’ केले आहे? आणि ‘किती वेळा’ अनुसूचित जातींना ‘न्याय’ दिला आहे?

मुळात संविधान बदलाच्या चर्चेची सुरुवात भाजप आणि संघाच्या जबाबदार पदाधिकाऱ्यांनीच केलेली आहे. ‘संविधान बदलासाठी चारशेपेक्षा जास्त जागा द्या’ अशी मागणी भाजपच्या एका वरिष्ठ खासदाराने केली होती. गेल्या वर्षी मोदीचे आर्थिक सल्लागार बिबेक देबरॉय यांनी एक लेख लिहून संविधान बदलण्याची गरज असल्याचं सांगितलं होतं. त्यामुळे विरोधक बाबासाहेबांचा अपमान करताहेत, हा आठवलेंचा आरोप म्हणजे शुद्ध लबाडी आहे.......

‘मोदी की गारंटी’ ही प्रत्यक्षात ‘बिरबलाच्या खिचडी’सारखी आहे… म्हणूनच ते २०४७ सालचे भाकड हवाले देत आहेत…

‘मोदी की गारंटी’ हा खोट्या आश्वासनांचे भेंडोळे आहे. २४च का? ५०, ७५, १०० का नाही? २०२४ साल आहे म्हणून २४. साल २०५० वा २०७५ असतं, तर ५० वा ७५ ‘गारंटी’ दिल्या असत्या. केवळ आकडेच द्यायचे असतील, तर ते कितीही ठोकून देता येतात. सर्वांत शुद्ध सोन्याला ‘२४ कॅरेट’ असं म्हटलं जातं. मोदींनीही आपल्या ‘२४ गारंटी’ या ‘२४ कॅरेट सोनं’ असल्याच्या थाटात सांगण्याचा प्रयत्न केला आहे खरा, पण त्यात तांबे, निकेल आणि जस्त यांचंच मिश्रण आहे........

‘जातवास्तव’ स्वीकारल्याशिवाय सत्ता आणि संसाधनांचा जातीय ‘असमतोल’ दूर करता येणार नाही. उमेदवारांची नावे जातीसकट जाहीर करणे, हा एक ‘सकारात्मक प्रयोग’ आहे

महायुतीच्या ३८ उमेदवारांपैकी १९ मराठा आहेत. विशेष म्हणजे हे सगळे श्रीमंत मराठे आहेत. महाविकास आघाडीच्या ३९ उमेदवारांपैकी २४ मराठा आहेत. वंचित बहुजन आघाडीच्या ३२ उमेदवारांपैकी ५ अनुसूचित जाती, १३ ओबीसी आणि ४ मराठा आहेत. यावरून एक गोष्ट लक्षात येते की, मविआ असो वा महायुती एका विशिष्ट समाजाकडेच सत्ताबळ झुकलेले दिसते. मात्र वंबआने उमेदवारी देताना जात समतोल पाळलेला दिसतो.......

स्वयंपाकघरात टांगलेल्या कॅलेंडरवरच्या चित्राइतकीच थरारकता वा जाहिरातीतून एखादं उत्साहवर्धक पेय विकणार्‍या म्हातार्‍या अमिताभ बच्चनइतकीच विश्वासार्हता, दहा वर्षं राष्ट्रीय व्यासपीठावर वावरलेल्या मोदींच्या व्यक्तिमत्त्वामध्ये उरली आहे...

प्रचारसभांमधून दिसणारे पंतप्रधान दमले-भागलेले, निष्प्रभ झालेले आहेत. प्रमाणापलीकडे वापरलेली छबी, अतिरिक्त भलामण आणि अतिश्रम, यांमुळे त्यांची ‘रया’ गेल्यासारखी वाटते. एखाद्या ‘टी-ट्वेंटी’ सामन्यात जसप्रीत बूमराला वीसच्या वीस षटकं गोलंदाजी करायला लावावी, तसं काहीसं हे झालेलं आहे. आक्रसत गेलेला मोदींचा ‘भक्तपंथ’ टिकून असला, तरी ‘करिष्मा’ उर्फ ‘जादू’ मात्र चाकोरीबद्ध झालेली आहे.......

प्रचाराची कुरूप पातळी... 

रणरणत्या उन्हात लोकसभा निवडणुकीच्या पहिल्या टप्प्याचं मतदान एव्हाना पार पडलेलं आहे. आता पुढील टप्प्यांची प्रक्रिया सुरू झाली आहे आणि त्याच वेळी प्रचाराची जी काही पातळी गाठली गेली आहे, ती अतिशय लज्जास्पद आणि कुरूपही आहे. ही भाषा केवळ गलिच्छ आहे असं नाही, तर ती वापरणाऱ्या सर्वांचीच वृत्ती कुरूप आहे. अर्थात हे काही आजच घडत नाहीये. गेल्या पाच-सहा निवडणुकांपासून प्रचारातील भाषेची ही घसरण सुरू आहे.......

भाजपच्या ७६ पानी ‘जाहीरनाम्या’त पंतप्रधान नरेंद्र मोदींची तब्बल ५३ छायाचित्रं आहेत. त्यामुळे हा जाहीरनामा आहे की, मोदींचा ‘छायाचित्र अल्बम’ आहे, असा प्रश्न पडतो

काँग्रेसच्या ४८ पानी जाहीरनाम्यात राहुल गांधींची फक्त पाच छायाचित्रं आहेत. त्यातली तीन काँग्रेस अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खरगे यांच्यासोबत आहेत. याउलट भाजपच्या जाहीरनाम्याच्या मुखपृष्ठावर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या पाठीमागे बळंच हसताहेत अशा स्वरूपाचं भाजपचे राष्ट्रीय अध्यक्ष जे. पी. नड्डा यांचं छायाचित्र आहे. त्यातली ‘बिटवीन द लाईन’ खूप सूचक आणि स्पष्टता सूचित करणारी आहे.......

जर्मनीत २० हजार हत्तींचा कळप सोडण्याची धमकी एका देशाने दिली आहे, ही ‘हेडलाईन’ जगभरच्या प्रसारमाध्यमांमध्ये गाजतेय सध्या…

अफ्रिका खंडातील बोत्सवाना हा मुळात गरीब देश आहे. त्यातच एवढे हत्ती म्हणजे दुष्काळात तेरावा महिना. शेतांमध्ये येऊन हत्ती मोठ्या प्रमाणात पिकांचे नुकसान करत असल्याने शेतकरी वैतागले आहेत. याची दखल बोत्सवानाचे अध्यक्ष मोक्ग्वेत्सी मेस्सी यांनी घेतली आहे. त्यामुळेच त्यांनी संतापून एक मोठी घोषणा केली आहे. ती म्हणजे तब्बल २० हजार हत्तींचा कळप थेट जर्मनीमध्ये पाठवण्याची. अनेक माध्यमांमध्ये ही ‘हेडलाईन’ गाजते आहे.......

तुमचे विचार व आचार ‘पुरोगामी’ विचाराला बळ देणारे आहेत की, ‘प्रतिगामी’ विचारसरणी पोसणारे व वाढवणारे आहेत?

फुले-शाहू-आंबेडकर जन्माधिष्ठित विषमतेच्या विरोधात होते, तसेच ते आपला शत्रू कोण व मित्र कोण हे जन्माने कोण आहेत, हे ठरवण्याच्याही विरोधात होते. जे-जे समतावादी ते-ते त्यांचे मित्र होते व जे-जे विषमतावादी ते-ते त्यांचे शत्रू होते; मग ते जन्माने कोण का असेनात, ही त्यांची विचारधारा होती. त्यांच्या विचारांचे तेच मर्म व महत्त्व आहे.......

लोकशाही ‘सुरक्षित’ करण्यासाठी तिच्या मार्गातील ‘दगड-धोंडे’ दूर करण्याकरता आपण काही निश्चित पावले उचलायची की नाही, याचा आपण विचार करावयास हवा…

जे लोक पक्षपद्धती विरुद्ध आहेत आणि अनुषंगानेच ज्यांना विरोधी पक्षाची आवश्यकता वाटत नाही, त्यांना ‘लोकशाही’ या चीजेचे संपूर्ण आकलन झालेले नसावे. लोकशाही म्हणजे काय? लोकशाहीला ‘सत्तेवरील नियंत्रण’ असे म्हणता येईल. ‘वंशपरंपरागत सत्ता’ व ‘सरंजामदारशाही’ यांच्या नेमका उलट अर्थाचा शब्द म्हणजे ‘लोकशाही’. सत्तारूढ मंडळीच्या अमर्याद सत्तेला कोठे तरी केलेले नियंत्रण.......

राजसाहेब, ‘खंबीर नेतृत्व’ काय असतं, ते लक्ष्मण राजगुरू या शाहिराने एका गाण्यात नोंदवून ठेवलंय. जमलं तर कधी ते पूर्ण गाणं ऐका…

राममंदिर आणि ३७० कलम हटवणं, हे दोन निर्णय तुमच्यासह अनेक ‘मोदीभक्तां’ना मोदीजींच्या ‘खंबीर नेतृत्वा’चे निर्णय वाटतात. एनआरसीचा तुम्ही भाषणात उल्लेख केलात, पण ते अजून अमलात आलेलं नाही, त्यामुळे त्याच्याबद्दल तूर्तास नको बोलूया. मात्र वर्षानुवर्षं भिजत पडलेले दोन प्रश्न मोदीजींनी निकाली काढले, त्यामुळे तुम्हाला मोदी हे ‘खंबीर नेतृत्व’ वाटतं, असं दिसतंय.......

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.